четверг, 28 апреля 2011 г.

ՀԵՂԻՆԵ ՄԵԼԻՔ ՀԱՅԿԱԶՅԱՆ / Մի պտույտ քաղաքում

Ստորև ներկայացվում է 1905 թվականին Թիֆլիսում տպագրված Հեղինե Մելիք-Հայկազյանի «Մի պտույտ Ճապոնում (Իմ յուշերից եւ տպաւորութիւններից)» գրքի «Մի պտույտ քաղաքում» բաժինը (էջ 20-44, վերաբերում է Նագասակի քաղաքին): Տեքստը վերածված է ժամանակակից ուղղագրության:

Առավոտը շատ վաղ ջինրիկիշաները արդեն խմբվել էին լուսամուտների տակ, ուշադիր մեր դուրս հալուն, և հենց որ երևացինք դռների մեջ, նրանք ուրախ վազ տվին դեպի մեզ, իրար առաջը կտրելով:
Առանց վարանումի չէր, որ մենք տեղի տվինք նրանց խնդրանքին ու հեծանք թեթև կառքերը:
Ջինրիկիշաները իսկույն հանգստացան. Սրբվեց նրանց դեմքից պաղատանքի արտահայտությունը, և մեզ մի թեթև ու խնամածու ժպիտ ժպիտ ձոնելով` աշխույժ լծվեցին ու առաջ վազեցին:
Աջ ու ձախ երևում ու աչքից կորչում էին չինացի դերձակների ու կոշկակարների աշխատանոցները իրենց ցուցանակներով և այլ կարգի ուրիշ խանութներ, որոնք ծառայում էին եվրոպացիների պետքերին: Չինացիք շատ վարժ եվրոպական շորեր են կարում, ճարպիկ կերպով հարմարվելով մեր ճաշակին ու տարազին, որ նրանց համար այնքան խորթ է:
Այդ տեսակետից առանձին հաջողություն ունեն կնոջ հագուստ կարողները, այնպես որ եվրոպուհիք հոժարությամբ դրանց են հանձնում իրենց արդուզարդը:
Ուրախ է կյանքը եվրոպական թաղում:
Անթիվ գարեջրատների բաց դռներից դուրս են խուժում հարբած երեժիշտների հնչյունները, որի չափի տակ զվարթ պարում են գլուխները տաքացած օտարազգի նավաստիները:
Մենք արագ անցանք կամուրջով այն բազմաթիվ ջրանցքներից մեկը, որոնք ցանցի պես կտրում էին քաղաքը, և մտանք արդեն զուտ ճապոնական մասը:
Մի վայրկյան ամեն բան շուրջդ խաղալիքի տպավորություն է անում, ամեն ինչ այնքան մանր է ու փոքրադիր: Փողոցը այնպես նեղ է, որ եթե պատահմամբ եվրոպական մի կառք ներս մտներ, կխցեր ամբողջ փողոցի շարժումը. Էլ ի՞նչ ասել կուզի, որ շուռ տալ բացարձակապես կարող չէր լինի: Ինչքան էլ շատ փոքր լինեին մեր կառքերը, նորից ստիպված էինք իրար ետևից գնալու, ոտքով գնացողների ճամփան չփակելու համար: Սակայն փողոցը ոչ մութ էր թվում, ոչ էլ մռայլ շնորհիվ շենքերի ցածությանը: Տները բոլորն էլ անխտիր երկհարկանի են, կղմինդրե միօրինակ թեք կտուրներով և բամբուկը բարակ պատերով: Ցածի հարկում զետեղված էլինում խանութը կամ արհեստանոցը, վերևում ապրում է տերը: Ընդհանուր տպավորությունը մոտավորապես նույնն է, ինչ որ ասիական բազարը Կովկասում: Այստեղ էլ չկան արտաքին պատեր, այստեղ էլ ապրանքը դարսված է դուրսը: Ամեն ինչ բաց է, ամեն ինչ մատչելի ցանկացողի աչքին: Հիմնական մեծ տարբերությունն այն է, որ այստեղ հետք անգամ չկա ասիական համբավավոր անկարգության և կեղտի:
Շուրջդ ամեն բան փայլում է մաքրությունից: Շենքերը այնպես սեղմ ու անընդհատ կցված են իրար, որ մարդ ակամա սարսափումէ, մտածելով. Թե ինչ է լինելու քաղաքը, եթե հանկարծ հրդեհ ընկնի: Ի~նչ ճարակ կա այստեղ բոցերին: Կարտոնի նման բարակ տները չոր հարդի պես մի վայրկյանում կայրվեն: Բայց իսկապես հրդեհը այնքան էլ մեծ ու հաճախ չի լինում այստեղ համեմատաբար: Ճապոնացին կրակի հետ չափազանց զգույշ է:
Նա երբեք գիշերը չի թողնի նավթի լամպը վառ, այլ միայն յուղի կանթեղը, որ հեշտ է հանգչում:
Բացի այդ, իր թանկագին իրերը նա միշտ պահում է տան կից մի փոքրիկ քարաշեն մասում:
Իսկ հրդեհի ժամանակ նրանք խմբովին օգնության են վազում այրվող տան ներսը. Վերջն էլ օգնում են հրկիզյալին, ընդհանուր օժանդակությամբ նրա համար մի նոր տուն գնելով:
Տները խիստ էժան են և ծախվում են պատրաստ. Նրանց թեթևության ու կազմի պարզության պատճառով հեշտ է և տեղափոխելը:
Փողոցը լի է կյանքով:
Փափուկ գետնի վրայով արագ սլանում են ճարպիկ ջիները, քաշելով իրենց փոքրիկ կառքերի մեջ մի կոկետ ճապոնուհու կամ տուրիստների մի ամբողջ շարք:
Անց է կենում մանրավաճառը, կրելով իր ուսին` փայտից կախված զամբյուղները, որոնք լիքն են ամեն տսակ բանջարեղենով, պտուղով կամ ձկով:
Փողոցում անասուն գրեթե չես տեսնի: Սակավ, շատ սակավ է հանդիպում մի ձի կամ մի եզ, սմբակները հարդով կապած փայտի փոխարեն: Տիրոջ ցույց տված մեծ հոգածությունից պարզ երևում է, որ նրանք մի առօրյա երևույթ չեն ճապոնացու կյանքում:
Ահա մի փոքրիկ աղջիկ անփույթ կերպով իր լայն գոտու մեջ տանում է փոքրիկ եղբորը, որը հանգիստ նիհրում է նրա մեջքին. Մինչդեռ աղջիկը հետաքրքրությամբ կանգ է առնում գույնզգույն ապակե գնդակների դեմ, որ ծախու է դրել փողոցում թափառական մանրավաճառը:
Երիտասարդ ճապոնուհիները մանր քայլերով զգույշ անց են կենում, իրենց բարձր փայտե կոշիկները շարունակ թխկթխկացնելով: Նրանց մուգ սև մազերի հեղեցիկ շինեոնը հյուսված է կորոլներով, գլխարկ երբեք չկա. Պաշտպանվում են արևից ու անձրևից իրենց տարօրինակ ու գեղեցիկ հովանոցներով: հագի կիրիմոնը (խալաթ) գրկում է ճապոնուհու ճկուն մեջքը, սահում է ցած ու պինդ ջաթաթվում նրա ոտներին: Չունեն ոչ օղ, ոչ մատանի, ոչ էլ ընդհանրապես մեր կանանցից այդչափ սիրված մյուս ոսկեղեն զարդերը:
Նրանց գլխավոր հպարտությունն է կազմում գեղեցիկ օբին (գոտի), որ լայն շերտով մի քանի անագամ գալարված է նրա մեջքին և մի տեսակ կորսետի դեր է կատարում: Այդ գոտին նրա հոգածության մասնավոր առարկան է միշտ և նրա ճաշակի ու շնորհքի սովորական չափը:
Որքան օբիի կտորը գեղեցիկ է, որքան հարուստ է նրա բանվածքը և որքան շնորհալի կապվածքը, այնքան ավելի ընտիր է համարվում ճապոնուհու տուալետը և այնքան ավելի է իր ընկերուհիների նախանձը շարժում:
Տղամարդու կինոնոնը (խալաթ) կնոջինից շատ քիչ է տարբերվում, մանավանդ անվարժ աչքի համար. Նա էլ կապած գոտիով, միայն շատ ավելի նեղ, որը պարզապես կրեպ-դը-շինի մի նեղ շերտ է ներկայացնում:
Իսկ նրանց մինչև ականջները քաշած եվրոպական գլխարկը, հագի փայտե ծանր կոշիկների հետ միասին մի հետաքրքիր խառնուրդ է կազմում Եվրոպայի և Ասիայի: Անբաժան հովհարը կամ մի հովանոց բռնած ձեռքին` նրանք հանգիստ գնում են ու գալիս իրենց բարի ու մտածկոտ դեմքով:
Մի շատ բնորոշ դեմք էր ներկայացնում և ոստիկանը, որ ամբողջապես եվրոպական սպիտակ զգեստների մեջ, երկար սուրը մեջքին, կանգնել էր այնտեղ իր վսեմ պաշտոնի խորին գիտակցությունը երեսին:
Մոտիցս լսցում է հանկարծ զանգակի սուր հնչյունը: Մի բարձրահասակ մարդ կանգ է առել փողոցի ճիշտ մեջտեղը և թատրոնական վեհափառությամբ, հենած ձեռքի դրոշակին, որի վրա մի քանի ճապոնական տառեր են գրված, մի անբնական ձայնով ինչ-որ ասում է արագ, շարունակ դիմելով աջ ու ձախ շրջապատողներին, որոնք սակայն մի մեծ հետաքրքրություն չէին ցույց տալիս:
Կրկին զանգակ, և ձայնողը շարժվում է առաջ, տանելով հետը իր այդ ճարտասանական բացականչությունների հանելուկը:
Մի այլ տեղ բարձր պոռում է մի ուրիշը, երևի հանձնարարելով իր ձեռքի բռնած գիրքը. Մյուս կողմը մի մարդ անդադար զանգահարում է, անցորդների ուշքը իր ապրանքի վրա դարձնելու համար:
Քիչ հեռուն լսվում է հանկարծ մելամաղձոտ մի սուլուց. Եւերևում է մի կույր կերպարանք, հենած իր գավազանին, որ զգույշ առաջ է գալիս շուրջի իրարանցումի միջով: Դամի մասաժիստ է, որ իր սուլոցով իր անցնելն է հայտնում:
Այդ արվեստը Ճապոնիայում անհիշելի ժամանակներից կույրերի մենաշնորհն է կազմում:

***
Տները մասնավորապես հետաքրքիր են նրանով, որ դրսի պատ չունենալով անցորդին միջոց են տալիս ճապոնացու նիստն ու կացը կատարելապես ուսումնասիրելու և բաց են անում բնորոշ տեսարանների մի ամբողջ շարք:
Ամեն տուն կարծես մի շրջանակ լինի, որի մեջ պարզ ցուցադրված են նրանց բնակիչների կյանքն ու աշխատանքը:
Ահա այստեղ բոլորովին ճաղատ մի ճապոնացի շրջապատված թղթե լապտերների ու հովանոցների մի ամբողջ կույտով` մեծ հոգածությամբ նկարում է: Մի անսովոր լրջություն կա նրա դեմքին: այն բարեսիրտ ու միամիտ կենտրոնացումը, որով կատարում է նա իր աշխատանքը, քեզ ակամա երեխա է հիշեցնում:
Կից խանութում մետաքս են ծախում. Պատին կախված են կտորներ քմահաճ նկարներով: Գործավար ճապոնուհիները մեկը մյուսի ետևից բաց են անում հաճախորդի առաջ մետաքսի նեղ փաթեթները, մինչ տերը, չոք նստած իր մանրիկ սեղանի առջև, բոլորովին խորասուզվել է հաշիվների մեջ:
Մի քիչ դենը մոմ են պատրաստում. Խանութի մեծ մասը բռնում է կանաչ հեղուկով լիքը տաշտը, որի մեջ թաթախում են անդադար փոքր կլոր փայտեր. Չորացնում են, թաթախում նորից. և այսպես մի քանի անգամ, մինչև մոմը պատրաստ լինի:
Կողքին մի աշխատանոցում պատանիները իրենց ձեռագործի վրա ծռած ասեղնագործում են ոսկեթել քմահաճ նկարներ:
Ոսկերիչի խանութում շինում են գեղեցիկ գոտիներ, փոքրիկ բռոշներ, որոնք սուր են ներկայացնում, և այլ մանր զարդեր. Սրանց գլխավոր գնողները տուրիստներն են: Բայց այնտեղ բնավ չեք տեսնի թանկագին քարեր, որին ճապոնացին արժեք չի տալիս: Նրան գրավողը շինվածքի գեղարվեստական կողմն է:
Հաճախ աչքիդ հանդիպում է սափրիչ խանութներ, ուր հաճախորդները բոլոր ուժով գլուխները հետ ճկած նստած են մի հուսահատ դիրքով. Քթները հանձնած սափրիչի բարեհաճ տրամադրությանը. կամ մի ճապոնուհի, որ զբաղված է իր տուալետն ավարտելով:
Ապա նորից գալիս են խանութները:
Հովհարները, ափսեները, զամբյուղները, բոլորն էլ, կախված առաստաղից, ծածանվում են անցորդի քթի տակ: Նրանց ետևից նկատվում է մի ամբողջ շարք հարդե ոտնամանների իրենց թավշե գեղեցիկ օղակներովը. կամ մի չաստված, որ իր ահագին փորովը բազմած է սեղանի գլխին:
շատ են ժամագործները: Ժամացույցը արևելքում խիստ է հարգված: Չինացիք նկարվելու ժամանակ ժամացույցը դնում են իրենց մոտը սեղանի վրա, երբեմն նույն իսկ երկուսը, իրենց ավելի փառահեղություն տալու համար: Լուսանկարիչների ցուցանակներն էլ բավական հաճախ են աչքի ընկնում, մանավանդ եվրոպական թաղի մոտերը: Լուսանկարը շատ էժան է. 12 հատ գեղեցիկ գունավոր տեսարանը արժե 2 իեն (մոտ 2 ռուբլի): 12 փոքր նկար վիզիտ դիրքով այն էլ ամենալավ լուսանկարչի մոտ արժե նույնպես 2 ռ., իսկ աշխատանքը չափազանց մաքուր է ու սիրուն:
Ուտեստի շուկան նույնպես մոտիկ է եվրոպական մասին: Խանութները շարված են իրենց տեսակի համեմատ. մի շարք միայն միս են ծախում, վերջը բանջարեղեն, պտուղ, ձուկ և այլն:
Միսը դրված է ապակի զանգակների տակ, որ սաստիկ մաքուր են պահում:
Ձկան խանութը ներկայացնում էվրան ծածկված մի բակ, ուր խառն թափված են ձկան կույտերը քարե հատակին: Եվ ինչ երկկենցաղ ասես, որ այդտեղ չլինի. Ահագին քանակությամբ ժժմակներ, ճիճուներ, խեչափառներ և այլն, որին եվրոպացին նայել անգամ չէր կարող:
Առհասարակ ձուկը ճապոնացու գլխավոր ու նախընտիր կերակուրն է, և բրնձից հետո առաջին տեղն է բռնում:
Ձուկը ուտում են մեծ մասով հում: Մեխխով տալիս են գլխին, նրա տանջանքին վերջ տալու համար, հանում են փորոտին, կտրատում են, դնում պնակի մեջ և հրամցնում:
Այսպես պատրաստված ձուկը նրանց սիրելի կերակուրն է իբրև դեսսերտ:
Միս ուտում են չափազանց քիչ, գերադասում են պտուղն ու բանջարը: Պտուղներից սովորական են բանան, անանաս, կոկոս և երեխի գլխի մեծությամբ ահագին նարինջները (պապելմուս), այլ և յամամո, որը մի մեծ ելակի է նման ու մի տեսակ ձյութի հոտ ունի:
Շատ կան նույնպես քաղցրավաճառներ. Ճապոնացին սիրում է անուշեղեն. Խմորեղենը լինում է թե հում, թե եփած: Նրանց կարկանդակների ու շաքարեղենի տեսքը այնքան էլ գրավիչ չէ մեզ համար: Միայն խիստ համեղ է «կաստերա» ասված տորտը. այն էլ սպանական ծագում ունի:

***
Բոլոր տուրիստները, մանավանդ ռուսները, իրենց պարքն են համարում այցելել Նագասակիի հռչակը կազմող վարպետ Իեզակիի արհեստանոցը, ուր կիրայի պատյանից գեղեցիկ իրեր է պատրաստում:
Իեզակին, որին ամենքը «Ժեներալ Կրիա» են անվանում սովորաբար, հաստլիկ, կարճլիկ մի մարդ է բարի դեմքով: Մեզ ընդունեց մեծ սիրով, սեղմեց ձեռքերնիս եվրոպավարի, բարևեց մեզ մի թոթով ռուսերենով. և իսկույն հրամայեց թեյ բերեն:
ճապոնական թեյը հրամցնում են փոքրիկ գավաթիկներով և առանց շաքարի. բայց համեղ կաստերան լիուլի փոխարինում է շաքարի պակասը:
Թեյից հետո Իեզակին մեզ առաջնորդեց վերի հարկը, ուր իրերն էին ցուցադրված: Փղոսկրի քանդակումը հիանալի է ուղղակի իր նրբությամբն ու գեղեցկությամբը: Ամենից ավելի աչքի ընկնող տեղում զետեղված էին կրիայի պատյանից շինած ճապոնական ու եվրոպական մի քանի ռազմանավեր:
Կայմերը իրենց կայաններով, պարանները, ելարանները, մինչև անգամ սանուխի յուրաքանչյուր աստիճանը դուրս էր բերված զարմանալի ճշտությամբ ու մաքուր:
Իեզակիի այդ մանրանկար գեղարվեստական փոքրիկ աշխարհից մենք ընկանք ուղղակի ժողովրդական ու եռուն առևտրի տաճարը, ճապոն-բազարը, որ մեր կարավանսարային համապատասխանող մի բան է:
Դա մի մեծ կլոր շենք է, ուր խանութների շարքը ձգվում էճառագայթի ձևով դեպի կենտրոնը, ապա կենտրոնից դեպի շրջագիծը, կազմելով մի նեղ անընդհատ անցք, որից չես կարող դուրս գալ, մինչև որ այդ ամբողջ լաբիրինթը անց չկենաս իր բոլոր անկյուններովն ու թեքումներովը, եթե միայն, հուսահատված, կես ճամփիցդ հետ չդառնաս:
Ապրանքի տեսակները շատ չեն և շարունակ կրկնվում են: Մասնավորապես շատ կան զանազան գույնի թավշյա քսակներ, զարդ հերկալներ, և անթիվ անհամար թղթե հովհարներ ամեն տեսակ ֆանտաստիկ նկարներով ծածկված:
Պատերից կախված են ճապոնական տիկնիկներ, աչքերը չռած և մոնղոլական տիպիկ դեմքերով: Մեծ տեղ է բռնում գրքերի խանութը:
Նրանց գրքերն էլ են իրենց տեսակի: Թուղթը ավելի հաստ է ու խորթուբորդ, տպել կարելի է միայն մի երեսի վրա, այնպես որ մեր թերթին համապատասխանում է նրանց կրկնատակ ծալած երկու երեսը: Կազմն էլ տարօրինակ է. Թղթերը կարում են մետաքսե թելով, որ դրսից մի գեղեցիկ հանգույց է կազմում:
Ծախողները կին են մեծ մասամբ: Օտար անցորդներին նրանք կանչում են անգլերեն կամ ռուսերեն, բավական հաջող գուշակելով նրանց ինչ ազգից լինելը:
Նագասակիում օտար լեզուներից ամենից ավելի տարածվածը ռուսերենն է. դրան նպաստում էԿամավոր ֆլոտի հաճախակի երթևեկը և ռուս ռազմանավերի այցը:
Բացի դրանից մի ամբողջ ռուսական գաղութ էլ կա Ինոսա, որ գտնվում է ծոցի մյուս կողմը:

***
Նագասակիի փողոցներով իմ անցնելը ոչ ոք ուշադրություն չէր գրավում: Եվրոպացիներին ընտելացել են արդեն:
Միայն երբ երկար կանգ էի առնում մի որևէ խանութի առաջ, դիտում էին ինձ ոտից գլուխ` զարմանալով երևի, թե ինչն էր ինձ այդպես հետաքրքրողը:
Մի ճապոնուհի նկատելով, որ հայացքս մի մասնավոր հետաքրքրությամբ եմ շեշտում խանութի խորքը, խնդրեց, որ ներս մտնեմ նրա բնակարանը, եթե կհաճեմ:
Եվ ինչ ասել կուզի, որ մեծ ուրախությամբ ընդունեցի նրա առաջարկը, և նրա հետ մի նեղ ու փոքր անցքով մտանք ետևի մասը: Դա արդեն բնակարանն էր, մի մեծ սենյակ, որ հեշտությամբ կարելի է մի քանիսի վերածել շարժական թեթև պատերի միջոցով: հատակը այդտեղ քիչ բարձր է նախասենյակից: Հետևելով տեղական քաղաքավարությանը, հանեցի կոշիկներս սանդուխի գլխին և գուլպաներով կոխեցի սենյակի մաքուր խսիրըԼ
Շուրջը ամեն ինչ մաքրությունից փայլում էր: Թղթե պատերին նկարված էին արագիլներ: Անկյունում զետեղված էր սիրուն երկթև ճենապատը և մի փոքրիկ թաղար` մեջը մանրադիտական մի ծառով: Սենյակի խորքում պատի մեջ ծալքն էր, ուր ցերեկները անկողիներն են դարսում: Ճապոնացին, ինչպես հայտնի է, կահ-կարասի չի սիրում, ասելով թե դրանք փոշի հավաքելուց զատ ուրիշ բանի պետք չեն:
Անկողինը փռում են գետնին խսիրի վրա. Ճաշում են չոք նստած և ամեն մեկի առաջ մի մի ցածլիկ փոքրիկ սեղան, կամ հաճախ ուղղակի գետնին:
Սենյակից դուրս գալով, մտանք ցանկով շրջապատված փոքրիկ բագիկը, իր մանրիկ պարտեզիկով, ուր բանդարկված էր պտուղներով ծանրաբեռնված մանդարենի մի ծառ, կարծես վանդակի մեջ:
Այդ պարտեզիկի կենտրոնում ցոլցլում էր մի ավելի փոքրիկ լճակիկ, մեջն էլ մանրադիտական մի ժայռիկ, որի վրա հպարտ վեր էր բարձրանում մի մանր-մանր գաճաճ ծառիկ:
ճապոնացին շատ է սիրում բնությունը. գյուղերում նա աշխատում է շինել իր բնակարանը կարկաչուն առվակի ափին, կամ սարի սիրուն լանջին, որտեղից լայն գեղեցիկ տեսարան է բացվում: Իսկ քաղաքում հեռու այդ բոլորից նա ուզում է բնության գոնե մի նմուշի, մի փոքրիկ կտոր իր մոտը ունենա:
Ճապոնացու տանը, թե ներսը, թե բակում, ամեն բանի վրա մի մասնավոր դրոշմ կա գոհունակության, չափավորության և գեղարվեստական պարզության:

среда, 27 апреля 2011 г.

ԱՂԱՎՆԻՆԵՐԸ ԿԼՍԵՆ (ճապոնական հեքիաթ)

Թարգ. Սերգեյ Ումառյան
Մի անգամ մի գյուղացի նկատում է, որ գետի մյուս ափին իր ծանոթ ծերունին ինչ-որ բան է ցանում: Գյուղացին ձայն է տալիս նրան.
_ Պապի~կ, այդ ի՞նչ ես ցանում:
Ծերուկը միանգամից չի պատասխանում և ասում է.
_ Այստեղ արի` ասեմ քեզ:
Գյուղացին զարմանում է, թե դա ի՞նչ գաղտնիք է: Հետաքրքրությունից նա դժվարությամբ անցնում է գետն ու մոտենում ծերունուն: Ծերունին նրա ականջին շշնջում է.
_ Այս տարի ես իմ այգում սիսեռ եմ ցանում:
_ Ա՞յդ էր քո ասածը: Ինչու՞ միանգամից չասեցիր, երբ ես գետի մյուս ափին էի:
_ Ի՞նչ ես ասում, մի՞թե կարելի է: Աղավնիները կլսեն և իմ սիսեռը կուտեն:

понедельник, 25 апреля 2011 г.

ԹԻՅՈ

Թարգմ. Այդին Մորիկյանի
***
Ալիքների վրա
Ճպուռն սեփական
Ստվերն է որսում:

***
Այս կեսգիշերին լիալուսին է:
Անգամ թռչուններն իրենց բների
Դուռը չեն փակել:
***
Ով պայծառ լուսին,
Ես միշտ դեպի քեզ, քեզ եմ ընթացել:
Սակայն դեռ այնքան, այնքան հեռու ես:

воскресенье, 24 апреля 2011 г.

ՅԱՍՈՒՆԱՐԻ ԿԱՎԱԲԱՏԱ (1899-1972) / Պարուհին Իձուից


Թարգմ. Սեթ Կուրազյանի: Տպագրվել է «Նորք» հանդեսի 2005-ի 4-րդ համարում:

1

Ոլորապտույտ ճանապարհը զառիթափ լեռնալանջով ձգվում էր դեպի վեր: Երբ թվում էր, թե Ամագայի լեռնանցքն արդեն մոտիկ է, հանկարծ լեռան ստորոտում անտառը ճերմակեց, և ներքևում սկսված անձրևն արագորեն ձգվեց դեպի վեր` հետապնդելով ինձ:
Ես քսան տարեկան էի: Հագիս ճամբորդական զգեստ էր. Ուսանողական գլխարկ, կիմոնո` կոնհասուրի1, հակամա2, ուսիս` գրքերի պայուսակ: Արդեն չորրորդ օրն էր, որ ես միայնակ ճամփորդում էի Իձուի լեռներով: Առաջին գիշերն անցկացրի Սյունէնձի տաք աղբյուրների մոտ, երկու գիշեր` Յուհասիմայում, իսկ հետո հագա բարձրակրունկ գէտաներ և սկսեցի բարձրանալ լեռնալանջով` դեպի Ամագայի լեռնանցքը:
Ալիք-ալիք իրար վրա կիտված լեռները, խիտ անտառները, խոր կիրճերը թեև գերող էին` աշնանը բնորոշ գեղեցկությամբ գեղատես, բայց ես մի թաքուն հույսից մղվելով` շտապում էի առաջ:
Անձրևը տեղաց խոշոր կաթիլներով: Ես, ինչքան կարող էի արագ, ոլորապտույտ ճանապարհով վազեցի զառիթափ: Վերջապես շնչահեղձ հասա լեռան հյուսիսային կողմում գտնվող թեյարան-տնակին և քարացա շեմին. Բոլորովին անսպասելի, հրաշքի պես, իրականացել էր իմ հույսը` հանգստանալու համար թեյարան էին իջևանել թափառական թատերախմբի արտիստները:
Նկատելով ինձ` դեռատի պարուհին արագ վեր կացավ և բարձը, որի վրա նստած էր, հրեց դեպի ինձ:
_ Հը~մ~մ~մ~,- դժկամությամբ փնթփնթացի ես և նստեցի բարձին: Ես դեռ չէի կարողանում հանգիստ շնչել, շշմած էի անսպասելի հանդիպումից, և նույնիսկ «շնորհակալություն» հասարակ բառը չէր պոկվում շուրթերիցս:
Պարուհին նստեց հենց իմ դիմաց: Շփոթված պրպտելով թևքիս գրպանը` ի վերջո գլանակ գտա: Մոխրամանը, որ հարևանուհու դիմաց էր, նա մեկնեց ինձ: Բայց նաև դրանից հետո ես պապանձված էի:
Պարուհին արտաքինից մոտ տասնյոթ տարեկան էր: Նրա սև, խիտ մազափնջերով հյուսքերը` հնաոճ զարմանահրաշ մի սանրվածքում, որի նմանը ես երբևէ չէի տեսել, ձվի պես օվալաձև դեմքը, որ այնքան հմայիչ էր և շատ փոքր էր թվում, ամբողջապես համատեղված էին մի միասնական ներդաշնակ գեղեցկության մեջ և հիշեցնում էին փարթամ վարսադեզերով այն աղջիկներին, որ պատկերված են հնագույն վեպերի3 էջերում:
Ոչ մեծ այդ թատերախմբում, բացի պարուհուց, երեք կին էին. Մեկը հասակավոր` քառասունն անց, երկուսը երիտասարդ: նաև քսանհինգին մոտ մի տղամարդ` հագին բաճկոնակ` Նագաոկա տաք աղբյուրներին մերձակա հյուրանոցի խորհրդանշանով:
Արդեն երկու անգամ ինձ բախտ էր վիճակվել տեսնել այդ պարուհուն: Առաջին անգամ Յուհասիմայի կես ճանապարհին: Նրա հետ էին երկու երիտասարդ կին: Ես հասա նրանց և առաջ անցա Սյուձենձիից ոչ հեռու, Յահավայի վրա ձգված կամրջի մոտ: Պարուհին տանում էր մի մեշ թմբուկ: Ես անընդհատ շրջվում և նայում էի նրան: Այդ ժամանակ էր, որ ես իսկապես զգացի ճամբորդելու հմայքը:
Երբ երեկոյան վերադառնալով հյուրանոց հանկարծ նորից տեսա նրան, արդեն երկրորդ օրն էր, որ Յուհասիմայում էի:
Նա պարում էր նախասրահի տախտակե հատակին: Ես նստեցի սանդուխքի աստիճանին և չկարողանալով հայացքս շեղել , նայում էի:
«Երեկ` Սյուձենձիում, այս երեկո Յոհասիմայում,- ասացի ինքս ինձ,- իսկ վաղը հավանաբար նա կուղևորվի հարավ` Ամագայի լեռնանցքով դեպի Յուհանոյի տաք աղբյուրները: Ընդամենը յոթ ռի4 երկարությամբ լեռնային այդ ճանապարհի որևէ հատվածում ես անպատճառ կտեսնեմ նրան...»:
Ահա թե ինչ թաքւն հույսով էի ես այդքան շտապում, երբ անձրևն ինձ քշեց թեյարան-տնակը: Համենայն դեպս այդ անակնկալ հանդիպումն ամբողջությամբ գերեց ինձ. Շփոթմունքից պապանձվել էի:
բայց հենց այդ պահին տանտիրուհին ինձ հրավիրեց ուրիշ սենյակ: Ըստ երևույթին այդ սենյակից հազվադեպ էին օգտվում, բոլոր կողմերից բաց էր` ոչ դուռ, ոչ պատուհան: ներքևում փռված էր գեղատես լեռնահովիտն այնպիսի խտությամբ, որ հատակը չէր երևում::
Ցրտից պաշտպանվելու համար ծածկվել էի սագամաշկից պատրաստված բարակ ծածկոցով. Ես դողդողում էի, ատամներս կափկափում էին: Տանտիրուհին թեյ բերեց: Ես նրան ասացի, որ խիստ մրսած եմ:
_Ա~խ, պարո'ն,այո', դուք մինջև ոսկորները թրջված եք: Գնանք այնտեղ, դուք պետք է շատ շուտ չորանաք:
Եվ համարյա թևանցուկ նա ինձ տարավ դեպի իր սենյակը: Այնտեղ վառարան կար: Բաց դռնից տաքության ծանր հոտ էր փչում: Ես անվճռական կանգնեցի շեմին: վառարանի կողքին ամբողջապես ուռած և կապտած դեմքով` ինչպես ջրահեղձը, պպզել էր մի ծերունի: Նա ինձ նայեց հիվանդոտ, խամրած աչքերով: Թվաց, թե նույնիսկ բիբերը լցված էին դեղնավուն բծերով: Ծերունու շուրջը հին նամակների և ծրարների հսկա թղթակույտեր էին: կարծես նրան թաղել էին թղթերի կտորտանքների մեջ: Ոչ թե մարդ, այլ լեռնային զարմանաշարժ տեսարան էր: Այդ տեսարանի առջև ես անշարժացա` ինչպես պեղումից հայտնաբերված արձանի:
_ Խնդրում եմ ներեք ինձ, որ այսպիսի սահմռկեցուցիչ բան ցույց տվեցի: Մի' քաշվեք, նա իմ ծերուկն է: Նրան նայելն անդուր է, բայց ինչ արած... նա շարժվել չի կարողանում, եղեք գթասիրտ...
Եվ տանտիրուհին սկսեց պատմել, ահա արդեն երկար տարիներ է` անդամալուծությունը տկարացրել է նրան, մարմինը շարժել չի կարողանում: Իսկ այս թղթակույտերի ցանկապատը պատահական չէ: Երկրի բոլոր անկյուններից անդամալուծությունը բուժելու վերաբերյալ նամակներ են գալիս, ամեն կողմից դեղորայքով տուփեր են ուղարկում: Ծերունին ուշադիր լսում է լեռնանցքով անցնող-դարձող ճամփորդների խորհուրդները, հետևում է լրագրերի հրապարակումներին: Մի խոսքով, որևէ վստահելի միջոց կամ դեղուդարման գտնելու իր որոնումներում նա ոչինչ բաց չի թողնում: Նամակներն ու տուփերը չի թուլյատրում թափել, հավագել է շուրջը և աչքի է անցկացնում: Նրա ողջ կյանքն այժմ դրանում է: Տարիների ընթացքում այսպես աճել են ամեն տեսակ թղթերի այդ կույտերը:
Ես ասելու խոսք չգտնելով` տեղավորվեցի վառարանի մոտ: Տունը հանկարծ ցնցվեց, կողքով ավտոմեքենա անցավ:
«Այստեղ նույնիսկ աշնանն են այսպիսի ցրտեր լինում, երևի շուտով լեռնանցքը կթաղվի ձյան տակ,- մտածեցի ես,- տեսնես ինչո՞ւ ծերունին չի ուզում ապրել հովտում»:
Բայց վառարանից տաք օդ էր փչում: Իմ զգեստից սկսեց գոլորշի անջատվել, որը գլխացավ առաջացրեց:
Տանտիրուհին գնաց հյուրասենյակ և թափառական արտիստ կանանց հետ խոսակցության բռնվեց:
_Մի՞թե սա այն աղջիկն է: Տակավին աղջնակ էիր, երբ նախորդ անգամ այստեղ էիք: Տեսեք` ինչպես է աճել: Այո, դու արդեն հասուն աղջիկ ես, հրաշալի~, հրաշալի~ և ի~նչ դուրեկան: Աղջիկները... աղջիկները արագ են հասունանում:Որոշ ժամանակ անց լսեցի ճանապարհվելու պատրաստվողների աղմուկը:Հավանաբար թափառական թատերախումբն արդեն մեկնում էր...
Անհրաժեշտ էր չհապաղել: Առանց այն էլ սիրտս արագ էր բաբախում, բայց ես իմ մեջ տեղիցս վեր կենալու արիություն չգտա:
«Անշուշտ այդ կանայք սովոր են ճամփորդության, բայց միևնույն է, արագ քայլել չեն կարող: Թող ինձնից առաջ ընկնեն տասը թյո5, նույնիսկ` քսան, ես արագորեն կհասնեմ նրանց»,- մտածեցի` անհամբերությունից շարժվելով վառարանի կողքին:
Թափառական արտիստները պարուհու հետ միասին մեկնեցին: նույն պահին իմ երևակայությունը ազատվեց իր կապանքներից, և սլանալով նրանց ետևից, սկսեց իր չարաճճի պարը:
Տանտիրուհին ճանապարհեց նրանց և վերադարձավ:
_ Գիշերելու համար որտե՞ղ են կանգ առնելու այդ արտիստները,- հարցրեցի նրան:
_ Թափառաշրջիկի պես, ի՞նչ իմանաս: Որտեղ նրանց հրավիրեն, այնտեղ էլ կգիշերեն: Իրենք էլ նախապես չգիտեն:
տանտիրուհու արհամարական խոսքերը ինձ վրա հակադարձ ներգործությունն ունեցան. Իմ մեջ հույսեր բորբոքեցին: «Եթե այդպես է,- անրջեցի ես,- հենց այսօր պարուհուն պարուհուն կհրավիրեմ գիշերն ինձ հետ անցկացնելու»:
Անձրևը հանդարտվելով նվազեց, լեռնակատարներին երկինքը պարզվում էր: Տանտիրուհին ինձ առաջարկեց քիչ էլ սպասել` մինջև երկինքը լիովին մաքրվեր, բայց ես հանգիստ նստել ի վիճակի չէի:
_ Հայրի'կ պահպանեք ձեզ ձմռան ցրտերից,- սրտանց ասացի ես և վեր կացա:
Ծերունին դժվարությամբ ինձ վրա ուղղեց իր դեղնած աչքերը և թեթևակի գլխով արեց:
_ Պարո'ն, պարո'ն,- բղավելով` իմ ետևից շտապեց տանտիրուհին: _ Դուք չափազանց շատ դրամ եք շնորհել ինձ: Չե'մ վերցնի, խիղճս կտանջի:
Նա կառչեց պայուսակիցս` փորձելով կանգնեցնել ինձ, սպսռնաց, որ ինձնից պոկ չի գա: Կաղալով աճապարեց իմ ետևից, բավականին ճանապարհ անցավ` անվերջ կրկնելով.
_ Գոնե պատճառ լիներ: Ո'չ, ես այսքան գումար չեմ վաստակել: Բայց ես ձեզ բարի կհիշեմ: Անպայման նորից բարեհաճեք ինձ մոտ. Այն ժամանակ ես ձեզ կփոխհատուցեմ:
Եղած-չեղածը մի հիսուն սէննոց6 դրամ էր: Եվ հանկարծ այդքան շնորհակալություն: Ես, արտասվելու չափ, ապշած և ցնցված էի: Հազիվհազ քայլելով նա շարունակեց ուղեկցել ինձ, և դա ինձ համար վիրավորական էր: Վերջապես մոտեցանք լեռնանցքի գետնափոր հատվածին:
_ Շատ շնորհակալ եմ: Այժմ գնացեք տուն, ծերունուն շատ երկար մենակ թողնելը լավ չէ,- ասացի ես:
Ծեր կինը մի կերպ բաց թողեց պայուսակս:
Ես մտա մութ թունելը: Վերևից կտկտոցով ջրի սառը կաթիլներ էին ցած ընկնում: Առջևում, փոքր շրջագծով, վերևում էր Իձու թերակղզու հարավային մաս դուրս բերող լուսավոր ելքը:

2

Ճերմակ պատնեշով ճանապարհը, ինչպես կայծակի զիգզագ, մխրճվում է հովտի մեջ: Սանդղավոր լեռնալանջի ստորոտում նշմարվեցին թափառական արտիստների ուրվագշերը: Ես դեռ վեց թյո չէի անցել, երբ հասա նրանց: բայց չէի կարող դիտմամբ դանդաղեցնել քայլերս, որպեսզի քայլեի նրանց հետ, և անտարբեր առաջ անցա:
Երիտասարդ տղամարդը փոքր-ինչ առաջ ընկած էր քայլում: Նկատելով ինձ` կանգնեց:
_ Դուք շալ լավ հետիոտն եք: Եղանակն էլ բարեբախտաբար լավացավ...
Ես թեթևացած շնչեցի և քայլեցի նրա կողքին: Իմ ուղեկիցն սկսեց դեսից դենից հարցեր տալ ինձ: Տեսնելով, որ մենք զրուցում ենք, կանայք մանրաքայլ վազքով շտապեցին մոտենալ մեզ:
Տղամարդը շալակին կրում էր հյուսված մեծ զամբյուղ, հասակավոր կինը գրկել էր մի շան լակոտ, մյուսները տանում էին հիմնական բեռը. Ավագ աղջիկը` ծանրաշարժ նվագարանը, մյուսը` հյուսված զամբյուղ, պատանի պարուհին` թմբուկն իր տակդիրով:
Հասակավոր կինը, երբեմն, մեր զրույցին չառնչվող իր խոսքերով խառնվում էր մեր խոսակցությանը:
_ Նա բարձրագույն դպրոցի ուսանող է,- պարուհուն շշնջաց ավագ աղջիկը:
Ես նայեցի նրան և նա ծիծաղեց:
_ Ես այդպես եմ կարծում. Մեզ մոտ` կղզի, հաճախ են ուսանողները գալիս:
Ուղեկիցս պատմեց ինձ, որ նրանք բոլորը բնակվում են Օսիմա կղզու Հաբու նավահանգստի մոտ: Գարնանը լքում են կղզին, ամբողջ ամառը ճամփորդում են: Բայց արդեն ցրտերի շեմին ենէ, իսկ նրանք ձմեռային տաք հագուստներ չունեն: Մոտ տասը օր կանցկացնեն հարավում` Սիմոդում, հետո Իտո նավահանգստից կուղևորվեն տուն` իրենց կղզին:
Լսելով, որ պարուհին Օսիմա կղզուց է, ես առանձնահատուկ բանաստեղծական զգացողությամբ նայեցի նրա գեղեցիկ վարսերին: Իմ մեջ ցանկություն առաջացավ շատ բան իմանալ կղզու մասին` սկսեցի հարցեր տալ իմ զրուցակցին:
_ Ուսանողները հաճախակի են գալիս մեզ մոտ` ծովում լողալու,- ասաց պարուհին իր կողքինին:
_ Հավանաբար ամռանը,- շրջվելով դեպի նա, ասացի ես:
_ Ձմռանը նույնպես,- հազիվ լսելի արձագանքեց պարուհին:
_ Ի՞նչ, նույնիսկ ձմռա՞նը...
Նա նայեց մյուս աղջիկներին` զսպելով ծիծաղը:
_ Մի՞թե ձմռանը հնարավոր է,- կրկին հարցրեցի ես:
Պարուհին շիկնեց և շատ լուրջ տեսքով գլխով արեց:
_ Խենթւոկ է նա, բոլորովին երեխա,- ծիծաղեց հասակավոր կինը:
Մինչև Յուհանո դեռ երեք ռիից ավելի կար: Ճանապարհն իջնում էր ներքև` Կավացու գետի երկայնքով: Լեռնանցքը հետևում թողնելուց հետո մենք մեզ հարավում էինք զգում. Շրջակա լեռներն այլ տեսք ունեին, նեւյնիսկ երկնքի գույնն էր փոխվել:
Ես անդադար խոսում էի ուղեկցիս հետ: Մենք շատ շուտ մտերմացանք: Երբ ետևում մնացին Ահինորի և Նասիմոտո գյուղերը և հնարավոր դարձավ հովտում զանազանել Յուհանոյի ծղոտե կտորները, ես իմ նոր ընկերոջը վճռական հայտարարեցի, որ իրենց խմբի անդամների հետ կգնամ Սիմոդա: Նա անչափ ուրախացավ:
Յուհանոյում, հյուրանոցի մոտ, հասակավոր կինը նրբին վայելչությամբ ուզեց հայտնել ինձ, որ իրենք կամենում են հրաժեշտ տալ ինձ, բայց իմ ուղեկիցն ընդդիմացավ.
_ Պարոն ուսանողը ցանկանում էր իր ճամփորդությունը շարունակոլ մեզ հետ:
_ Շատ ուրախ եմ,- պարզասրտորեն բացականչեց կինը:- Ասում են` ճանապարհի բարի ուղեկիցը կյանքում կարեկից ընկեր է: մենք հասարակ մարդիկ ենք... Այդպես, իհարկե, կցրենք ճանապարհի ձանձրույթը: Եղե'ք բարեգութ, ներս գնանք, մեզ հետ կթոթափեք ճանապարհի հոգնությունը:
Աղջիկները լռել և ամոթխած նայում էին ինձ:
Աստիճաններով բարձրացանք հյուրասենյակ, նրանք իրերը դրեցին հատակին: Ստվարաթղթե հավաքովի միջնապատը և հատակին փռած խսիրը քրքրվքծ և կեղտոտ էին:
Պարուհին, մեզ մոտ` վերև, թեյ բերեց: Երբ նա ծունկի իջավ իմ առջև, նրա դեմքը շիկնեց, ձեռքերը դողացին, և բաժակը սկուտեղի վրա վտանգավոր թեքվեց: պարուհին բաժակն արագորեն դրեց խսիրին, և թեյը թափվեց:
_ Մի սրան տեսեք: Ա~յ քեզ հասունացած աղջիկ: Իսկը թղթե տոպրակ է... Ի՞նչ կասեք:-Հոնքերը կիտեց վրդովված հասակավոր կինը և պարուհուն նետեց սրբիչը: Պարուհին վերցրեց այն և սկսեց ջղաձգորեն սրբել խսիրը:
Այդ անսպասելի հայտարարությունը սթափեցրեց ինձ: Իմ բոլոր թաքուն հույսերը, որ ջերմացել էին թեյարանի տիրուհու հետ անբռնազբոս զրույցի ժամանակ, մի ակնթառթում հողմացրիվ եղան:
Հասակավոր կինն սկսեց վիճաբանել մյուս կանանց հետ.
_ պարոն ուսանողի կիմոնոն շատ լավն է,- նշեց նա` սևեռուն նայելով ինձ:-Խայտաբղետ նախշեր` ճիշտ այնպիսի, ինչպիսիք իմ Տամիձեի կիմոնոյինը: Այո, դա անվիճելի է, ճիշտ նույնն են, և առանձնապես ոչինչ չկա դրանում:
_ Իմ որդին մնացել է տանը, նա դպրոց է հաճախում,- ասաց և սկսեց ներկայացնել որդուն:_ Նայելով ձեր զգեստին` նրան հիշեցի, նրա կիմոնոն ձերի մնան է: Այսօր նույնիսկ կոնհասուրի գործվածքն է թանկ: Դա պարզապես անտանելի է:
_ Իսկ որտե՞ղ է նա սովորում:
_ Տարրական դպրոցի հինգերորդ դասարանում:
_ Արդեն հինգերո~րդ դասարանցի է...
_ Կոֆուում է դպրոց հաճախում: Արդեն վաղուց Օսիմա կղզում ենք բնակվում, բայց մեր ծննդավայրը Կաի գավառում գտնվող Կոֆուն է:
Երբ մոտ մեկ ժամ հանգստացել էի, ճանապարհին մտերմացախ իմ ընկերը ինձ տարավ մեկ այլ հյուրանոց: Մինջ այդ մտածում էի, որ բոլորի հետ կմնամ նրանց այդ աղքատիկ օթևանատանը:
Ներքև իջանք զառիթափի քարե աստիճաներով և անցանք հորդառատ տաք ակունքից բխող գետակի կամրջով: Կամրջի դիմաց հյուրանոցի այգին էր:
Ես գնացի լողալու: Ուղեկիցս իմ ետևից մտավ ջուրը: Հետո սկսեց պատմել իր կյանքի մասին: Քսանչորս տարեկան էր: Նրա կնոջ հետ արդեն երկու անգամ դժբախտություն էր պատահել. Վիժում, հետո` անժամանակ ծննդաբերություն: Երեխան մահացել էր...
Իմ նոր ծանոթը Նագաոկա հյուրանոցի խորհրդանշանով բաճկոն էր կրում. Այդ էր պտճառը, որ ես նրան տեղացի էի համարել: Դատելով արտաքինից և խոսելաձևից` նա տեղական կրթություն էր ստացել: Ես մտածեցի, որ նա իր հաճույքի համար է ճամփորդում լեռներում կամ գուցե սիրահարված է թափառական արտիստուհուն և գնում է նրա ետևից` նրանց իրերը տեղափոխելով:
Լողանալուց անմիջապես հետո ճաշեցի: Մենք Յուհասիմայից դուրս էինք եկել առավոտյան ժամը ութին, իսկ այժմ արդեն երեքն էր: Երբ մտանք այգի, իմ ուղեկիցը դարձավ ինձ և ասաց.
Ցտեսություն:
_ Սրանով որևէ բան գնեք... թեկուզ մի քիչ արմավ: Խնդրում եմ ներեք, որ այսպես անփույթ եմ հանձնում: _ Եվ նետեցի նրան ճմրթաց դրամների գունդը:
Ուղեկիցս ուզեց հրաժարվել, բայց գունդը չհասավ նրան և ընկավ գետնին: Նա ետ եկավ, վերցրեց ու նետեց ինձ.
_ Խնդրում եմ պետք չէ դա:
Դրամն ընկավ ծղոտե ծածկի վրա: Ես նորից նետեցի նրան, և այս անգամ նվերն ընդունվեց:
Երեկոյան ուժեղ անձրև տեղաց: Սարերը ճերմակեցին, և կորցնելով նախքին տեսքը, դարձան միօրինակ: բարձրաձայն աղմկեց գետակի պղտորված, գորշ ջուրը: «Թափառական արտիստները և պարուհին այս տեղատարափին չեն գա այստեղ»,- մտածում էի ես: Չէի կարողանում տեղումս նստած մնալ: Մի քանի անգամ լողալու գնացի: Սենյակում մութ էր: Միակ լամպը կախված էր հավագովի միջնապատի վերին ձողից` քառակուսի անցքի վերևում և երկու սենյակ էր լուսավորում:
Դըմբ-դըմբ-դըմբ. Անձրևի աղմուկի մեջ, ինչ-որ տեղից շատ թույլ լսվեց թմբուկի ձայնը: Ես այնքան ուժեղ քաշեցի լուսամուտի փեղկերը, որ քիչ մնաց կոտրեի, և գլուխս դուրս հանեցի: Դեմքիս խփեց անձրևախառն սըրնթաց քամին: Ես փակեցի աչքերս և լարեցի լսողությունս: Թմբկահարն արդյոք այստեղ չի՞ գալիս: Շուտով լսվեցին սյամիսէնի7 ձայն, կանանց երկարաձիք բացականչություններ և աշխույժ ծիծաղ:
«Թափառական արտիստներին հրավիրել են փողոցի մյուս կողմում, հենց հյուրանոցի դիմաց գտնվող ռեստորան»,- հասկացա ես: Արդեն հնարավոր էր տարբերել կանանց և տղամարդկանց ձայները: Ես շարունակում էի հուսալ, որ ընթրիքը շուտ կավարտվի, և արտիստները կգան ինձ մոտ: Բայց խնջույքը, ինչպես երևում էր, դուրս էր գալիս սովորական զվարճանքի սահմաններից և սպառնում էր վերածվել աղմկոտ գինարբուքի: Ժամանակ առ ժամանակ կանացի զրնգուն մի կանչ` ինչպես շանթ, ճեղքում էր լռությունը:
Նյարդային սպասման մեջ լարված, նստած էի փակ փեղկերի առջև: Ամեն անգամ, երբ ինձ էր հասնում թմբուկի ձայնը, ակամա արտաշնչում էի, և սիրտս թեթևանում էր:
«Ուրեմն` պարուհին դեռ նստած էր հյուրերի հետ: Նստել և թմբկահարում է»:
Սիրտս անտանելի ճմլվում էր, երբ լռում էր թմբուկը: Անձրևի աղմուկը ծանրանում և ինձ մղում էր դեպի անհատակ անդունդ:
Հանկարծ լսվեց անհամաչափ քայլերի թփթփոց. Այնտեղ իրար ետևից վազո՞ւմ էին, թե՞ պար էին բռնել: Հետո` ոչ մի ձայն: Հայացքս սևեռեցի մթությանը և կրակոտ աչքերով փորձեցի խավարի վարագույրի միջով գոնե ինչ-որ բան տեսնել: «Ինչո՞ւ ամեն ինչ լռեց: Մի՞թե այս գիշեր որևէ մեկը կապականի պարուհուն»,- ընկղմվեցի տանջալի գուշակությունների մեջ:
Ի վերջո ծածկեցի փեղկերը և անկողին մտա, բայց սիրտս մորմոքվում էր: Նորից գնացի տաք աղբյուրի ջրում լողալու: Երկար և խենթորեն ճղփացնում էի ջուրը: Անձրևը կտրվեց, լուսինը դուրս լողաց ամպերի միջից: Անձրևով լվացված երեկոյան երկինքը շողաց բյուրեղի պես պարզ: Ուզում էի դուրս թռչել լողարանից և պարուհու մոտ վազել ոտոբոբիկ: Բայց ի՞նչ կարող էի անել:
Արդեն գիշերվա ժամը երեքն էր:

3

Հաջորդ օրը առավոտյան ժամը իննին իմ ուղեկիցն այցելեց ինձ: Ես նոր էի վեր կացել և նրան հրավիրեցի աղբյուր: Լողարանից ներքև, անձրևից հորդացած գետը ջերմանում էր աշնանային անամպ երկնքի արևի տակ: Այդտեղ` հարավային Իձուում եղանակը գարնան պես մեղմ էր: Անցած գիշերվա տառապանքներն արդեն ինձ երազ էին թվում, բայց և այնպես ասացի.
_ Ձեր աղմկոտ երեկոն ուրախ անցավ` մինջև ուշ գիշեր:
_ Ի՞նչ: Դուք մեզ լսո՞ւմ էիք:
_ Իսկ հնարավո՞ր էր չլսել:
_ Ախ այդ տեղացիները: Ամեն ինչ մեծ աղմուկի են վերածում, որից ոչ մի օգուտ չունեն,- նկատեց նա, այստեղ այդ խնջույքներն իր համար սովորական բան են, և ես լռեցի:
_ Տե'ս, տե'ս, այն ափին են: Եկել են լողալու: Մեզ նկատեցին, ծիծաղում են:
Նա մատով ցույց տվեց գետակի մյուս ափի այն մասը, որտեղ ընդհանուր լողարանն էր:
Գոլորշու քուլաների մեջ աղոտ երևում էին յոթ-ութ մերկ մարմիններ:
Մշուշապատ լողարանից հանկարծ դուրս վազեց մի մերկ աղջիկ, ձեռքերը պահեց գլխավերևում և տախտակամած հարթակի եզրին անշարժացավ` պատրաստվելով ցատկի: Նա ձայն տվեց մեզ, բայց թե ինչ` չլսվեց: Պարուհին էր: Ես նայեցի նրա սլացիկ ոտքերին, նրա սպիտակ մարմնին, որ վեր էր ձգված` ինչպես մատղաշ սիրամարգածառ:
Եվ հանկարծակի ջրի զուլալ շիթերն ասես ողողեցին իմ սիրտը: Ես թեթևացած շնչեցի և երջանկացած ծիծաղեցի: Այո, իրոք նա երեխա էր: Ուրախացել էր, որ տեսնում է մեզ, մերկանդամ թռել էր արևի լույսի մեջ և կանգնել ոտքի մատների վրա: տակավին երեխա: Ես թեթև սրտով ծիծաղեցի: Իմ մտքերը զուլալվեցին, ինչպես խնամքով մաքրված ապակի: մեղմ ժպիտը շարունակում էր մնալ շուրթերիս:
Մինչ այդ ես կարծել էի, թե նա տասնյոթ-տասնութ տարեկան է: Եվ դա այն պատճառով, որ նա շատ բարձր սանրվածքով էր, և բացի այդ, նրան հասուն աղջկա նման էին հագցնում: Հիմարի պես սխսլվել էի:
Մենք դեռ չէինք հասցրել իմ սենյակը վերադառնալ, երբ թափառական թատերախմբի ավագ աղջիկը քրիզանթեմները դիտելու համար հայտնվեց այգում: Պարուհին նրան ուղեկցեց մինջև տախտակամածի կենտրոնը: հասակավոր կինը դուրս եկավ լողարանից և խստորեն նայեց երկուսին: պարուհին թոթովեց ուսերը և ժպտաց. իբր` «Ավելի առաջանալ չեմ համարձակվում», և ետ վազեց:
հասակավոր կինը մոտեցավ կամրջին և բարձրաձայն կանչեց ինձ.
_ Բարեհաճե'ք մեզ հուր գալ:
_ Բարեհաճե~ք մեզ հյուր գալ,- որպես արձագանք կրկնեց ավագ աղջիկը, և նրանք երեքով գնացին դեպի իրենց օթևանը:
Իմ ուղեկիցն ինձ մոտ մնաց մինչև մթնշաղ:
Ուշ երեկոյան,երբ ես գո8 էի խաղում թղթի մեծածավալ առևտրի գործակալի հետ, հանկարծ հյուրանոցի այգում հնչեց ծանոթ թմբուկի ձայնը: Ես ինքնաբերաբար պոկվեցի տեղիցս.
_ Երաժիշտներ են եկել:
_ Ի~նչ մի կարևոր բան է, ո՞ւմ են պետք այդ պնդերես մուրացիկները: Դե, ձեր քայլն է: ես խաղացի` ա'յ սա:
Խաղով հրապուրված թղթավաճառը խաղաքարն ուժգին թխկացրեց տախտակին: Մինչ ես շփոթահար տառապում էի, երաժիշտներն սկսեցին պատրաստվել ետ վերադառնալու:
Իմ ուղեկից բարեկամն ինձ ձայնեց այգուց.
_ Բարի երեկո':
Ես գնացի միջանցք և ձեռքով կանչեցի նրան: Թափառական արտիստները նախ փսփսացին իրար հետ, ապա քայլեցին դեպի հյուրանոցի շենքը: Իսկ երբ ջահել աղջիկները միասին կրկնեցին.
_ Բարի երեկո':
Մտնելով միջանցք` նրանք իմ առջև հանդիսաբար խոնհարվեցին մինչև գետին` ինչպես անում են պարուհիները:
Ընդ որում, այդ պահին խաղատախտակի վրա բարդ վիճակ էր. Ինձ պարտություն էր սպառնում:
_ Ոչինչ անել հնարավոր չէ: Պարտված եմ:
_ Չի կարող պատահել: Ախր ձեր համեմատ ես թույլ խաղացող եմ: Թողեք մտածեմ, այստեղ շատ նուրբ վիճակ է:
Նա նույնիսկ չնայելով երաժիշտներին, վերահաշվեց տախտակին մնացած բոլոր խաղաքարերը և առավել խորասուզվեց խաղի մեջ:
Աղջիկները թմբուկը և սյամիսէնը տեղավորեցին սենյակի անկյունում, ապա սկսեցին գոբանգ9 խաղալ, իսկ ես այդ ընթացքում բաց թողեցի աներկբա հաղթանակի հնարավորությունը:
_ Դե', եկ` ևս մեկ անգամ, վերջինը,- իր հորդորներով սկսեց ինձ նեղել իմ խաղնկերը:
Ես խոնարհաբար ժպտում էի: Վերջապես նա նահանջեց և վեր կացավ: Աղջիկները մոտեցան խաղատախտակին:
_ Այս երեկո նորի՞ց եք աշխատանք որոնելու...
_ Ընդհանրապես պետք է որ գնանք...- ասաց թափառական արտիստը և նայեց աղջիկներին:
_ Ահա թե ինչ. Ոչ մի տեղ մի' գնացեք, մնացեք այստեղ` որպես իմ հյուր:
_ Օ~, մեզ համար դա շատ ուրախալի է:
_ Իսկ դրա համար մեզ չի՞ պատժի,- հարցրին միմիանց:
_ Բայց չէ՞ որ ոչ ոք մեզ չվարձեց:
Աղջիկները գոբանգ խաղալով զվարճացան համարյա մինչև գիշերվա մեկը:
Վերջապես գնացին, բայց հետո ես քնել չէի կարողանում, հոգնություն չէի զգում, միտքս թարմ էր մնացել: _ Եվ ես գնացի միջանցք ու ձայնեցի.
_ Հա~, լսում եմ: _ Եվ ծերունին, որ ուր որ է վաթսունն էր բոլորելու, դուրս նետվեց իր սենյակից` միանգամայն մարտականորեն տրամադրված:
_ Ուրեմն խաղա'նք: Դե ինչ` խաղանք ողջ գիշերը, մինչև լուսաբաց:
Ես նույնպես տրվեցի խաղին:

4

Պայմանավորվել էինք Յուհանոյից դուրս գալ առավոտյան ութին: Ես գլխիս դրեցի ընդհանուր լողարանի կողքի կրպակից նախորդ օրը գնած որսորդական գլխարկը, իսկ իմ ուսանողականը խցկեցի պայուսակիս մեջ և գնացի օթևանատուն, ուր հանգրվանել էին իմ ուղեկիցները: Երկրորդ հարկի շարժական միջնորմապատը ամբողջ լայնությամբ բացված էր: Առանց երկար-բարակ մտածելու, աստիճաններով բարձրացա և շփոթված քարացա: Թափառական արտիստները դեռ չէին վեր կացել:
Հենց իմ ոտքերի մոտ պառկած պարուհին, կարմրելով ամոթից, ձեռքերով դեմքը ծածկեց: Նա կրտսեր աղջկա հետ նույն անկողնում էր տեղավորվել: Պարուհու դեմքին նախորդ օրվասպիտակ շպարից դեռ հետքեր կային: Շուրթերին և աչքերի անկյուններին վառ կարմիր ներկ էր քսված: Պառկած աղջկա գեղեցկությունը դյութեց ինձ: Հանկարծ նա արագորեն շրջվեց և շարունակելով դեմքը ձեռքերով ծածկած պահել, դուրս սողաց վերմակի տակից և հանդիսավոր դիրքով նստեց հատակին:
_ Շնորհակալություն երեկվա երեկոյի համար,- ասաց և վայելչագեղ խոնարհվեց իմ առջև:
Դա ինձ ծայրաստիճան անհարմար դրության մեջ գցեց:
Թափառական արտիստը պառկած էր ավագ աղջկա կողքին: Մինչ մտքովս բոլորովին չէր անցել որ նրանք ամուսիններ են:
_ Ներեցեք մեզ, ամոթ է, որ...- սկսեց ներողություն խնդրել հասակավոր կինը` նստելով անկողնում: _ Մենք պայմանավորվել էինք այսօր առավոտյան ճանապարհվել, բայց ասում են, որ վաղը հրավերքով ընթրիք է կայանալու, և ահա, որոշեցինք մնալ ևս մեկ օր:Եթե չեք կարող սպասել մեզ, կհանդիպենք Սիմոդում: Մենք միշտ կանգ ենք առնում Կոսյույա հյուրանոցում, այն հեշտությամբ կարելի է գտնել:
Ես ինձ լքված զգացի:
_ Բայց գուցե կսպասե՞ք մինչև վաղը: Մենք մեկ օրից ավել չենք ուշանա, մայրիկը թույլ չի տա: Ընկերներով ճանապարհ գնալը լավ է: Վաղը, առավոտյան բոլորս միասին կուղևորվենք,- առաջարկեց թափառական արտիստը, և հասակավոր կինը միացավ նրա առաջարկին:
_ Ինչ արած, ներողամիտ եղեք: Մեզ համար պատիվ է, որ Դուք կամեցաք մեր խմբի հետ ճամփորդել, և մենք շատ ենք ամաչում, որ Ձեր հանդեպ ճշտապահ չեղանք: Վաղն անպայման ճանապարհ կնկնենք, նույնիսկ եթե երկնքից նիզակներ տեղան: Վաղը չէ մյուս օրը քառասունիններորդ օրն է, որ մահացել է մեր մանկիկը: Մենք ավելի վաղ էինք որոշել այդ օրը Սիմոդում հիշատակի համեստ արարողություն կատարել. Եւահա շտապում ենք այդ օրն այնտեղ լինել: Ներեցեք համարձակությանս համար, բայց ինձ թվում է, որ ճակատագիրն անտեղի չի մտերմացրել մեզ: Հնարավո՞ր է, որ վաղը չէ մյուս օրը աղոթեք մեզ հետ միասին:
Ես խոստացա ուղևորվել իրենց հետ և իջա ներքև: Մինչ սպասում էի, որ կանայք հագնվեն ու դուրս գան, հյուրանոցի կեղտոտ գրասենյակում զրուցեցի կառավարչի հետ:
Եկավ իմ ուղեկից ընկերը և ինձ հրավիրեց զբոսնելու: Ընդհարձակ ճանապարհով մի քիչ անցնելուց հետո հասանք մի գեղեցիկ կամրջի: Հենվելով նրա բազրիքին` թափառական արտիստը պատմեց.
Երկար ժամանակ եղել է Տոկիոյի նորարարական դպրոցի թատրոնի արտիստներից: Այժմ մասնակցում է Օսիմա կղզում բեմականացվող ներկայացումներին: Երբեմն էլ հանդես է գալիս որևէ հյուրասրահում: Իր զամբյուղը բերնեբերան լցված է զգեստներով և սպասքներով` տարբեր բաժակներ, ամանեղեն...
_ Ես կործանեցի ինձ: ԻՄ ավագ եղբայրն այժմ Կոֆուում մեր ընտանիքի ղեկավարն է և տնտեսությունը լավ է վարում: Իսկ ես այնտեղ ավելորդ եմ...
_ Կարծում էի, թե դուք տեղացի եք` Նագաոկայից:
_ Ոչ: Երիտասարդ աղջիկներից ավագն իմ կինն է: Նա մի տարով փոքր է ձեզնից, տասնինը տարեկան է: Մեր թափառումների երկար ու ձիք ճանապարհներին արդեն երկրորդ անգամ ծննդաբերեց ժամանակից շուտ: Մանկիկը այս լույս աշխարհում ապրեց ընդամենը մեկ շաբաթ: Կինս մինչև հիմա դեռ լրիվ ուշքի չի եկել: Դե, իսկ հասակավոր կինը նրա հարազատ մայրն է: Պարուհին` իմ քույրիկը:
_ Այո, հիշեցի, դուք ասել եք, որ տասնչորս տարեկան քույր ունեք:
_ Նա հենց ինքն է: Ես անհնդատ մտածում եմ, թե ինչպես անեմ, որ քույրիկիս քարշ չտամ հետս, բայց, ինչ արած, ոչ մի կերպ չի ստացվում...
Նա ասաց, որ իր անունը Էյիկիտի է, կնոջը` Թիյոկո, իսկ պարուհու անունն է Կաորու: Իրենց թափառումներին մասնակցող սպասուհիՅուրիկոն տասնյոթ տարեկան է, իրենց հարազատներից չէ, ծնվել է Օսիմա կղզում: Էյիկիտին շատ հուզվեց, գետի ջրին այնպես էր նայում, որ կարծես ուր որ է արտասվելու էր:
Վերադարձի ճանապարհին տեսանք պարուհուն: Նա դեմքի շպարն արդեն լվացել էր և պպզած շոյում էր շնիկին: Ես նրան ասացի, որ գնում եմ հյուրանոց` իմ սենյակը:
_ Այցելեք ինձ,- ավելացրի:
_ Շատ կուզեի, բայց մենակ չի կարելի:
_ Իսկ դուք եկեք ձեր եղբոր հետ:
_ Հարմար պահի կգանք:
Սակայն Էյիկիտին ինձ մոտ եկավ մենակ:
_ Ո՞ւր են մյուսները:
_ Մայրիկը չթողեց:
Բայց երբ նստեցինք գոբանգ խաղալու, կանայք արագ անցան կամրջակն ու վազեցին վերև: Հարգալից խոնարհումից հետո նրանք անվճռական նստեցին նախասրահի հատակին: Առաջինը ոտքի ելավ Թիյոկոն:
_ Առանց ամաչելու մտեք ներս, սա իմ սենյակն է,- հրավիրեցի ես:
Մոտ մեկ ժամ ինձ մոտ լինելուց հետո թափառական արտիստները գնացին հյուրանոցին կից լողարանը: Նրանք ինձ առաջարկեցին գնալ իրենց հետ, բայց ես վերջին պահին տատամսեցի, քանի որ այնտեղ էին լինելու երեք երիտասարդ կին: Շուտով պարուհին ետ եկավ, բարձրացավ վերև և Թիյոկոյի անունից հրավիրեց.
_ Քույրիկս ասում է որ ձեր մեջքը կլվանա:
Բայց եց չգնացի, և առաջարկեցի գոբանգ խաղալ: Անսպասելի պարզվեց, որ նա ուժեղ հակառակորդ է: Առանց դժվարության հաղթում էր Էիյկիտիին և իր ընկերուհիներին: Ես լավ խաղացող էի, և քչերն էին կարողանում ինձ հետ մրցել: Բայց նա ուրիշ էր: Հաճելի էր, որ նրա հետ խաղալիս պետք չէր դիտմամբ թույլ քայլ անել:
Սկզբում պարուհին պատշաճ կարգով էր ձեռքը մեկնում հեռվից խաղաքար վերցնելու, բայց մենք մենակ էինք, և նա շուտով մոռանալով աշխարհում գոյություն ունեցող ամեն բանի մասին, շատ ցածր կռացավ տախտակին: Նրա խիտ վարսերի անբնականորեն գեղեցիկ հյուսքերը համարյա քսվեցին կրծքիս:
Հանկարծ նա շիկնեց:
_ Ներեցեք: Ինձ կնախատեն,- և ընդհատելով խաղը` սենյակից հապճեպ դուրս նետվեց:
Մայրը կանգնած էր ընդհանուր լողարանի առջև` գետակի մյուս ափին: Թիյոկոն և Յուրիկոն շտապով դուրս թռան հյուրանոցին կից լողարանից, և նույնիսկ առանց հրաժեշտ տալու ինձ, դեպի այնտեղ վազեցին:
Այդ օրը, առավոտից մինչև ուշ երեկո, Էիյկիտին անցկացրեց ինձ հետ: Հյուրանոցի պարզամիտ տիրուհին չզլացավ բարեհոգաբար ինձ ասել, թե` այդպիսի չնչին մարդկանց ընտիր սնունդով կերակրելն իզուր է, ավելորդ բան:
Երեկոյան ես գնացի օթևանատուն: Պարուհին հասակավոր կնոջ ղեկավարությամբ սյամիսէն նվագել էր սովորում: Տեսնելով ինձ` նա սյամիսէնը դրեց հատակին, բայց մոր հրահանգով նորից ձեռքն առավ:
Երբ սկսեց ինքն իր նվագին ցածրաձայն ձայնակցել, մայրը դիտողություն արեց.
_ Քե'զ են ասում, մի` երգիր:
Էիյկիտիին կանչեցին փողոցի մյուս կողմում գտնվող ռեստորան: Մեր մոտից ամեն ինչ երևում էր, և մեզ էր հասնում նրա ձայնը: Նա երկարացնելով ինչ-որ բան էր արտասանում:
_ Ի՞նչ է նա կատարում:
_ Ի՞նչ: Հա~, դա ուտաի10 է:
_ Ուտաի՞: Չէի սպասում:
_ Նա մեր բազմաշնորհ վարպետն է. Նախօրոք չես էլ իմանա, թե ինչ կսկսի անել:
Նրանց հարևանը` քառասունին մոտ մի մարդ, որ ինչպես լսել էի, թռչնավաճառ էր, այդ պահին շարժական միջնորմապատը մի կողմ հրեց, նայեց մեզ և աղջիկներին հյուրասիրելու հրավիրեց: Պարուհին վերցնելով պատառաքաղ-ձողիկներ` Յուրիկոյի հետ գնաց հարևան սենյակ: Այնտեղ նրանք սկսեցին թավայի մեջ հավի մսի համեղ կտորներ որոնել: Բայց ըստ էության թռչնավաճառը թավան արդեն կարգին դատարկել էր:
Երբ վերադառնալիս թռչնավաճառը թեթևակի թփթփացրեց պարուհու թիկունքին, մոր դեմքը ահավոր դարձավ:
_ Էյ', չհամարձակվեք նրան կպչել: Նա իմ աղջիկն է:
Պարուհին սկսեց առևտրականին թախանձել, որ բարձրաձայն կարդա «Միտո Կոմոնի ճամբորդությունը»11 գիրքը:
_ Հորեղբա'յր, հորեղբա'յր,- սիրալիր կրկնում էր նա:
Սակայն թռչնավաճառը շուտով գնաց: Պարուհին չհամարձակվեց ուղղակի դիմել ինձ, որ ես շարունակեմ, և սկսեց ինձ համոզել, թե մայրիկը սարսափելի նյարդայնանում է, երբ ինքն ուզում է ընթերցանություն լսել: Ես թաքուն հույսով վերցրի գիրքը: Իսկ պարուհին սկսեց քիչ-քիչ ավելի ու ավելի ձգվել դեպի ինձ. Գլուխը գրեթե հպեց ուսիս և շատ լուրջ արտահայտությամբ, իր կրակոտ, անթարթ աչքերը հառեց ինձ վրա: Ըստ երևույթին ընթերցանություն լսելիս նա միշտ այդպես էր անում: Երբ թռչնավաճառն էր նրա համար կարդում, նա իր դեմքը համարյա հպել էր նրա դեմքին:
Պարուհու խոշոր սև աչքերը, որ փայլում էին զարմանալի ցոլքով, արտասովոր հմայք էին հաղորդում նրա արտաքինին: Կոպագծերն աննկարագրելի գեղատես էին: Ծիծաղում էր` ինչպես ծաղիկ: Սա ճշմարտություն է:
Քիչ անց ռեստորանի սպասուհին եկավ պարուհուն կանչելու: Նա հագավ իր ամենահանդիսավոր զգեստն ու ինձ ասաց.
_ Ես շուտ կվերադառնամ: Խնդրում եմ սպսեք ինձ: Ես շատ եմ ուզում մինչև վերջ լսել:
Պարուհին գնաց նախասրահ և ծունկի իջնելով` շատ ցածր խոնարհվեց.
_ Թույլ տվեք կարճատեև բացակայել:
_ Միայն թե խելքիտ չփչի երգել,- հրահանգեց մայրը:
Աղջիկը թեթևակի գլխով արեց և վերցրեց թմբուկը:
Մայրը շրջվեց դեպի ինձ.
_ Հիմա նրա ձայնը փոխվելու շրջանն է:
Ռեստորանի սրահում պարուհին նստեց պատշաճ դիրքով և սկսեց նվագել: Ես նրան տեսնում էի մեջքի կողմից` այնքան մոտ, որ կարծես հարևան սենյակում լիներ: Թմբուկի ձայնն ստիպեց, որ սիրտս արագ բաբախի:
_ Թմբուկը միշտ աշխուժացնում է խնջույքի մասնակիցներին,- ասաց մայրը և հայացք նետեց դիմացի տանը` տեսնելու, թե ինչ է կատարվում այնտեղ:
Թիյոկոն և Յուրիկոն նույնպես գնացին ռեստորան: Որոշ ժամանակ անց երեքով վերադարձան:
_ Ահա', սա է միայն:- Պարուհին բացեց բուռը և մոր ափի մեջ գցեց մի հիսունոց սէն:
Ես շարունակեցի բարձրաձայն կարդալ «Միտո Կոմոնոյի ճամփորդությունը»:
Հետո նրանք սկսեցին պատմել ճանապարհին մահացած մանկան մասին: Նորածինը ծնվել էր` ինչպես զուլալ ջուր: Նույնիսկ ուժ չէր ունեցել լաց լինելու և մեկ շաբաթ անց դադարել էր շնչել:
Նրանք սովորական թափառական արտիստներ էին, հասարակության կողմից ստորադասվածներ, բայց ես այդ մասին մտածել բնավ չէի ուզում: Ինձ թվում էի` նրանք խորապես, ողջ հոգով հասկացել և զգում էին, որ իմ մեջ իրենց հանդեպ արհամարական ոչինչ չկար , և ոչ էլ` մակերեսային հետաքրքրասիրություն, այլ` անկեղծ բարեկամական զգացում:
Ես խոստացա, որ անպայման կայցելեմ նրանց կղզում:
_ Հարկավոր է նրան տեղափոխել պապի տանը, այնտեղ ընդհարձակ է: Իսկ պապը ժամանակավոր թող տեղափոխվի որևէ այլ տեղ , որպեսզի հյուրի համար հանգիստ լինի: Նա այնտեղ կկարողանա ուզած ժամանակ պարապել:-Նրանք քննարկում էին իրար մեջ, իսկ ինձ ասացին.- Մենք երկու տնակ ունենք. Լեռներում գտնվող տնակը շատ լուսավոր է:
Պայմանավորվեցինք, որ ես կոգնեմ իրենց, երբ Նոր տարվա տոներն նրանք ներկայացմամբ հանդես գան Օսիմայի ծովափնյա Հաբու բնակավայրում:
Թափառական արտիստների աստանդական կյանքն այնքան ծանր չէր, ինչպես ես կարծել էի: Ավելի շուտ անհոգ էր, այն իր հետ տանում էր մարգագետինների բույրը: Այդ փոքրիկ թատերախմբում բոլորն իրար հետ ամուր կապված էին հարազատի սիրով:Միայն սպասուհի Յուրիկոն էր իրեն օտարոտի և զուսպ պահում. հնարավոր է` դա ամաչկոտությունից էր:
Ես նրանց մոտից դուրս եկա կեսգիշերն անց : Աղջիկներն ուղեկցեցին ինձ մինջև դուռը: Պարուհին իմ գէտաները թաթերի կողմով շրջեց դեպի շեմը, որպեսզի հագնելիս ինձ հարմար լինի: Նա դռնից նայեց պարզ երկնքին և բացականչեց.
_ Ա-ա~, լուսինն ինչ պայծառ է~: Վաղը կլինենք Սիմոդում, ի~նչ լավ է: Կաղոթենք մահացած մանկան համար, իսկ մայրիկն ինձ սանր կգնի, և շատ ուրիշ հետաքրքիր բաներ կլինեն: Դուք ինձ կինո կտանեք:
Իձու և Սագամի լեռներում թափառող արտիստների համար նավահանգստային Սիմոդա քաղաքը ցանկալի հանգրվան էր, նրանից ասես հայրենիքի հոտ էին առնում:

5

Թափառական արտիստներից յուրաքանչյուրը բեռնավորվեց նույն այն իրերով, ինչ կրում էր Ամագայի լեռնանցքն անցնելիս:Մոր գրկում, փորձված ճամփոդի տեսքով` թաթերը կախած, շնիկն էր:
Հեռանալով Յուհանոյից` մենք նորից խորացանք լեռների մեջ: Առավոտվա արևը բարձրացել էր ծովի վրա և ջերմացնում էր հովիտները: Մենք նայեցինք արևելք: Կավաձուի գետաբերանի մոտ շողշողում էր լայնարձակ ծովակը:
_ Ա'յ, այնտեղ է մեր Օսիմա կղզին: Որ նայում ես` այնքա~ն մեծ է: Կգաք մեզ մոտ, լա՞վ,- խնդրեց պարուհին:
Աշնանային երկինքն անսովոր պարզ էր: Արդյոք դրանի՞ց էր, որ ծովի մակերեսին` այնտեղ, որտեղից արևն էր բարձրացել, ինչպես վաղ գարնանը, թեթևակի մշուշ էր սփռվել:
Մինչև Սիմոդա մնացել էր ևս հինգ ռի: Որոշ ժամանակ ծովը թաքնվեց լեռների հետևը: Թիյոկոն քթի տակ ինչ որ երգ էր երգում:
Ահա և ճանապարհը ճյուղավորվեց երկու մասի: Ինձ հարցրին` որո՞վ գնանք: Մեկը նեղ արահետ էր. Ձգվում էր ստվերախիտ ծառերի տակով, վախեցնում էր իր թեքությամբ, բայց միանգամից հանում էր լեռնալանջից այն կողմ: Մյուսը զառիվայր, ոլորապտույտ, երկար էր, բայց հեշտ: Ես ընտրեցի կարճ չանապարհը: Ստիպված եղանք համարյա մագլցելով բարձրանալ գրեթե ուղղաձիք արահետով, երբեմն էլ քայլելով ամենուրեք սփռված արմավների վտանգավոր, սայթաքուն տերևների վրայով: Շունչս կտրվում էր, բայց համառորեն շտապում էի առաջ` ամեն քայլափոխի ձեռքս հենելով ծնկիս: Մյուսները շատ հեռու էին մնացել ինձնից: Միայն պարուհին էր, որ կիմոնոյի փեշերը բարձրացրած հասնում էր իմ ետևից` առանց մոտենալու, բայց և չհեռանալով:
Երբեմն ես խոսում էի նրա հետ: Նա կանգնում էր և վախվորած ժպտալով պատասխանում ինձ: Ես սպասում էի, որ կարողանար հասնել ինձ, բայց նա տեղում քարանում և ճանապարհը ծարունակում էր միայն այն ժամանակ, երբ ես տեղիցս շարժվում էի: Արահետը թեքվեց և ավելի զառիվեր դարձավ, ես քայլերս ավելի արագացրի, բայց պարուհին իմ ետևից համառորեն բարձրանում էր լեռը` մեր միջև պահպանելով նույն տարածությունը: Լեռնալանջին անդորր էր: Մեր ուղեկիցները շատ հեռու էին մնացել. Նույնիսկ նրանց ձայներն այլևս չէին հասնում մեզ:
_ Տոկիոյում որտե՞ղ է ձեր տունը:
_ Օ~, ես ապրում եմ ուսանողական հանրակացարանում:
_ Ես եղել եմ Տոկիոյում: Մենք եկել էինք` պարերով հանդես գալու բալենու ծաղկման տոնակատարությանը: Ափսոս, շատ փոքր էի, ոչինչ չեմ հիշում:- Պարուհին մեկը մյուսի ետևից ինձ հարցեր էր տալիս:
_ Իսկ հայր ունե՞ք դուք: Եղե՞լ եք Կոֆուում:
Հարցնում էր, թե ես իրեն կհրավիրե՞մ կինո, կամ հանկարծ սկսում էր պատմել մահացած մանկան մասին:
Հասանք լեռան գագաթը: Պարուհին թմբուկը դրեց չորացած խոտերի մեջ գտնվող նստարանին և թաշկինակով սրբեց դեմքի քրտինքը: Հետո սրբեց ոտքերի փոշին և հանկարծ պպզելով իմ առջև, սկսեց թափ տալ իմ երկար հակամայի փոշին: Ես կտրուկ ետ քաշվեցի, և նա ակամա ծնկեց: Նա կռացած պտտվեց իմ շուրջը` շարունակելով մաքրել իմ զգեստը:
Վերջապես իջեցնելով վեր ծալած փեշը, կանգնեց և խորը շնչեց:
_ Նստեք, հանգստանանք,- ասաց նա:
Մոտիկից թռչունների երամ անցավ: Երբ նրանք իջնում էին ծառերի ճյուղերին, լսվում էր չոր տերևների շրշյունը: Հետո այնպիսի~ անդորր էր մեր շուրջը:
_ Ինչո՞ւի էիք այդքան արագ քայլում,- ասաց: Ակներև էր, որ շատ էր շոգել:
Ես մատներով թեթևակի թխկացրի թմբուկին, և թռչունները վախեցած վեր ճախրեցին:
_ Ա~խ, այնպես ծարավ եմ,- ասացի:
_ Սպասեք գնամ ջուր փնտրեմ:
Բայց շատ չանցած, պարուհին դեղնած ծառերի ետևից վերադարձավ դատարկ:
_ Իսկ ինչո՞վ եք զբաղվում, երբ Օսիմայում եք լինում:
Այդ հարցիս ի պատասխան, նա ոչ թե կղզու որևէ գյուղի կամ քաղաքի, այլ երկու-երեք կանանց անուններ տվեց և սկսեց նրանց մասին ինձ բոլորովին անհասկանալի ինչ-որ բան թոթովել: Թվաց, թե դա տեղի էր ունեցել Կոֆուում և ոչ թե Օսիմա կղզում: Հավանաբար պատմում էր իր ընկերուհիների մասին. Նա երկու տարի սովորել էր տարրական դպրոցում: Խոսում էր անկապ, ասում էր` ինձ միտքն էր գալիս:
Մենք բավական երկար սպսեցինք, մինչև մեր երիտասարդ ուղեկիցները հասան գագաթին: Մայրը մեզ հասավ շատ ավելի ուշ:
Երբ իջնում էինք, ես դիտմամբ ետ ընկա մյուսներից և Էյիկիտիի հետ անշտապ զրույց սկսեցի:
Բայց դեռ չէինք հասցրել երկու թյո անցնել, երբ պարուհին վազելով արահետով բարձրացավ վեր և մոտեցավ մեզ:
_ Այնտեղ` ներքևում աղբյուր կա, շտապե'ք: Ծարավից մեռնում ենք, բայց սպասում ենք ձեզ:
Ջուր...Ես անմիջապես շտապեցի ներքև: Ծառերի ստվերում ժայռից զուլալ աղբյուր էր բխում: Կանայք, ճանապարհ տալով ինձ, ետ քաշվեցին:
_ Խնդրում ենք առաջինը դուք խմեք: Որ ձեռք կպչի ջուրը կպխտորվի: մանավանդ մեզնից` կանանցից հետո աղբյուրը մաքուր չի մնա,- ասաց մայրը:
Սառնորակ ջուրը ես բռով խմեցի: Կանայք չէին ուզում հեռանալ այդտեղից: Պինդ քամելով սրբիչները` նրանք իրենց վրայից մաքրեցին առվի պես ծորացող քրտինքի կաթիլները:
Իջնելով սարից` հասանք Սիմոդա տանող լայնահուն ճանապարհին: Երևացին ածխագործների վառարաններից վեր բարձրացող ծխի քուլաները: Հանգստանալու համար նստեցինք ճամփեզրով ձգված փայտե հեծաններին: Պարուհին պպզելով ճանապարհի մեջտեղում, իր վարդագույն սանրով սկսեց սանրել շնիկի գզգզված մազերը:
_ Ատամները կկոտրես,- դիտողություն արեց մայրը:
_ Ոչինչ Սիմոդոյում նորը կգնենք:
Դեռ Յուհանոյում ես որոշել էի այդ սանրը նրանից խնդրել որպես հիշատակ: Պարուհին սանրը սովորաբար սանրվածքի առջևն էր խրում, և հանկարծ դրանով շանն սկսեց սանրել...«Էլ ո՞ւմ է պետք»,- վրդովվեցի ես: Ճանապարհի մյուս եզրին ցածրահասակ բամբուկի խուրձ էր դրված:
_ Որպես ձեռնափայտ դրանք շատ հարմար են,- ասացի ես, երբ Էյիկիտիի հետ առաջինը վեր կացանք ճանապարհվելու:
Քիչ անց պարուհին վազելով հասավ մեզ: Նրա ձեռքին իր հասակից երկար բամբուկի մի ձող կար:
_ Դա՞ ինչի համար է,- հարցրեց Էյիկիտին:
Աղջիկը, փոքր-ինչ շփոթված, ինձ մեկնեց բամբուկը:
_ Դե', դա բոլորովին իզուր է: Եթե նկատեն` վատ կլինի: Հենց հիմա ետ տար:
Պարուհին վերադարձավ այնտեղ, ուր բամբուկի կապոցն էր և ակնթարթորեն ետ սլսցավ մեզ մոտ: Այս անգամ նա ինձ տվեց մատից բարակ բամբուկի մի ձող, հետո մեջքի վրա մեկնվեց ճամփեզրի խոտերին և դժվարությամբ շնչելով սպասեց մյուսներին:
Ես և Էյիկիտին առանց կանգ առնելու անցանք հինգ-վեց կէն12:
Ի~նչ մի երանելի բան է... Կարելի է հանել տալ և տեղը ոսկյա գցել,- հանկարծ մեզ հասավ պարուհու ձայնը:
Ես շրջվեցի: Նա քայլում էր Թիյոկոյի կողքից, իսկ մայրը Յուրիկոյի հետ` մի փոքր հետ ընկած: Չնկատելով, որ նայում էի և լսում, Թիյոկոն պաշտպանեց նրան.
_ Ճիշտէ, ճիշտէ, հարկավոր է նրան ասել...
Պարզ էր, խոսակցությունն իմ մասին էր: Թիյոկոն ասել էր, թե իմ ատամները հավասարաչափ չեն, իսկ պարուհին առարկել էր, որ կարելի է փոխել ոսկե ատամներով: Քննարկում էին իմ արտաքինը, բայց դրանից ես չվիրավորվեցի, և դա չստիպեց ինձ զգուշանալ նրանցից, ընդհակառակը` ինձ պարուրեց մտերմության զգացումով:
Որոշ ժամանակ նրանք խոսեցին ցածրաձայն: Բայց մի պահ տարբերեցի պարուհու ձայնը.
_ Նա լա~վն է:
_ Դե ինչ, թող այդպես լինի: Լավի նման է:
Ձայնն այնքա~ն անկեղծ հնչեց...Բառերից հորդում էր նրա մանկական անկեղծ, սրտաբուխ զգացումը: Նա ստիպեց ինձ, որ ինքս էլ իսկապես հավատայի, որ ես լավ մարդ եմ: Ուրախությամբ նայեցի արևի լույսով ողողված սարերին: Կոպերիս տակ ինչ-որ բան ծակծկում էր:
Իմ քսան տարիները ենթարկելով անխնա վերլուծության, եկա եզրակացության, որ ողբերգությունն ի վերջո հոգեպես խեղել էր ինձ, և անզոր լինելով հաղթահարելու հուսահատության թախիծը` ուղևորվել էի ճամփորդելու Իձուով: Ահա թե ինչու էի այդպես անասելի երջանիկ: Նշանակում էր, որ ես սովորական մարդկանց աչքում լավ մարդ էի: Իսկ լեռներն այնպե~ս հիանալի էին երևում, կարծես հայտնում էին Սիմոդայի ծովածոցի մոտիկության մասին:
Թափահարելով բամբուկե ձեռնափայտը` ես թռցրի աշնանային ծաղիկների գլխիկները:
Ճանապարհին, ինչ-որ գյուղի մոտ, երբեմն աչքի էր զարնում մի ցուցատախտակ` վրան գրված. «Մուրացկանների և թափառական երաժիշտների գյուղ մտնելը խստիվ արգելվում է»:

6

«Կոսյույա» հյուրանոցը գտնվում էր Սիմոդայի հյուսիսային ծայրամասում: Ես իմ ուղեկիցների ետևից բարձրացա երկրորդ հարկի այն սենյակը, որ խցկված էր անմիջապես կտուրի տակ:
_ Ուսերդ չե՞ն հոգնել,- մայրը հոգատարությամբ մի քանի անգամ հարցրեց պարուհուն:
Ոչ, թերևս չեն ցավում:
Պարուհին ձեռքերով մի քանի գեղեցիկ շարժում արեց. Ասես հարվածում էր թմբուկին:
_ Չեն ցավում: Կարող եմ նվագել, աշկարո'ղ եմ:
Ես բարձրացրի թմբուկը:
_ Օ~, ինչ ծանր է:

_ Այո, ավելի ծանր է քան դուք կարծում եք: Ձեր պայուսակից ծանր է,- ծիծաղեց պարուհին:
Ուղեկիցներս աշխուժորեն ողջագուրվեցին հյուրանոցի կենվորների հետ: Նրանք իրենց մտերիմներն էին` թափառական արտիստներ և զավեշտախաղի ծաղրածուներ: Ըստ էության` Սիմոդա քաղաքն այդ չվող թռչուններին որպես բույն էր ծառայում: Ինչ-որ մեկի երեխան թփթփացնելով վազեց սենյակ: Պարուհին նրան պղնձադրամ տվեց:
Երբ դուրս էի գալու «Կոսյույա» հյուրանոցից, պարուհին ինձնից առաջ մտավ նախասենյակ և շեմի մոտ թողած իմ գէտաները թաթերի ուղղությամբ շրջեց դեպի ելքը:
_ Ինձ կինո տարեք,- շշնջաց նա` ասես ինքն իր հետ խոսելով:
Կողոպուտով զբաղվողի տեսքով ինչ-որ մեկը ինձ և Էյիկիտիին ուղեկցեց մինչև ճանապարհի կեսը: Մենք գնացինք մի հյուրանոց, որի տերը նախկինում քաղաքի կառավարիչն էր եղել: Ես լողացա և Էյիկիտիի հետ թարմ ձուկ ճաշակեցինք:
_ Վաղը մանկան հիշատակի ծիսակատարման սեղանին դնելու համար ծաղիկներ գնեք, թող դա լինի իմ կողմից,- հրաժեշտի պահին ասացի Էյիկիտիին և մի քիչ փող տվեցի նրան:
Հաջորդ առավոտյան շոգենավով մեկնելու համար ես դեռ պետք է վճարեի: Ինձ մոտ եղած դրամն արդեն սպսռվում էր, մինջդեռ հարկավոր էր Տոկիո հասնել: Թափառական արտիստներին ասացի, թե իբր ակամա ստիպված եմ ընդհատել ճամփորդությունս, քանի որ դասերից ուշանալ չի կարելի:
Երեք ժամ անց , ընթրիքից հետո, անցնելով կամրջով, գնացի քաղաքի հյուսիսային արվարձանը: Այնտեղ բարձրացա Սիմոդա-Ֆուձի լեռան գագաթը և հիացա նավահանգստի տեսարանով, իսկ վերադառնալիս ճանապարհս փոխեցի և քայլեցի դեպի «Կոսյույա» հյուրանոց:
Թափառական արտիստները հենց նոր էին ընթրիքի նստել: Նրանց առջև հավի մսով թավա էր դրված:
_ Ճաշակեցեք, թեկուզ մի քիչ: Ճիշտ է, մենք` կանայքս արդեն ձեռք ենք տվել, մեզանից հետո ուտելիքը մաքուր չէ, բայց ոչինչ, զվարճանալու համար կարելի է:
Մայրը զամբյուղից բաժակ, պատառաքաղ- ձողիկներ հանեց և Յուրիկոյին հանձնարարեց տանել լվանալու:
Մանկան մահանալու քառասունիններորդ օրվա նախօրեն էր, և բոլորը խմբով սկսեցին աղաչել ինձ` հետաձգել ուղևորությունս գոնե մեկ օրով, բայց ես պատճառաբանեցի, թե շտապում եմ անպայման պարապմունքների սկզբին հասնելու:
_ Դե, որ այդպես է,- ասաց մայրը,- մեզ մոտ եկեք ձմեռային արձակուրդներին:Մենք բոլորս կգանք շոգենավը դիմավորելու: Բայց անպայման մեզ նախօրոք տեղեկացրեք: Մենք կվիրավորվենք, եթե հանկարծ Դուք հյուրանոցում տեղավորվեք: Մենք Ձեզ կդիմավորենք:
Երբ սենյակում միայն Թիյոկոն և Յուրիկոն էին մնացել, ես նրանց կինո հրավիրեցի: Թիյոկոն ձեռքը դրեց որովայնին.
_ Վատ եմ զգում: Երկարաձիք ճանապարհը բոլորովին թուլացրել է ինձ:
Նրա գունատ, գրեթե կապտավուն դեմքին մահվան աստիճան հոգնություն էր դաջված: Յուրիկոն քարացած դեմքով հայացքն հարել էր հատակին:
Պարուհին խաղում էր երեխայի հետ: Նայելով ինձէ նա կախվեց մոր վզից և սկսեց ինձ հետ կինո գնալու թույլտվություն աղերսել, բայց քիչ անց ապարդյուն և մոլորված եկավ ու իմ գէտաները շրջեց դեպի ելքը:
_ Ի՞նչ է եղել: ինչո՞ւ նրան մենակ չի կարելի թողնել նրա հետ,- փորձեց մեր օգտին բարեխոսել Էյիկիտին, բայց մայրիկն անդրդվելի էր:
«Ինչո՞ւ նրան չի կարելի գալ ինձ հետ»,- մտածում էի ես տարակուսած: Նախասրահից դուրս ելնելիս ես տեսա, որ պարուհին շնիկի գլուխն էր շոյում: Նա իրեն օտարոտի պահեց և նույնիսկ իմ կողմը չնայեց: Եվ այդպես էլ ես չհամարձակվեցի նրան որևէ բառ ասել:
Կինո գնացի մենակ: Կին մեկնաբանը13 լապտերի լույսի տակ բացատրում էր բովանդակությունը: Շուտով ձանձրացա դիտելուց և վերադարձա հյուրանոց: Արմունկներս լուսամուտի գոգին հենած` երկար դիտում էի գիշերային քաղաքը: Փողոցը մութ էր: Ինձ թվաց, թե հեռվից թմբուկի թույլ ձայն է լսվում: Եվ հանկարծ ակամա աչքերիցս արցունքներ կաթեցին:

7

Երբ հաջորդ օրը առավոտյան մեկնելուց առաջ նախաճաշում էի, ճամը յոթին Էյիկիտին փողոցից ինձ ձայն տվեց: Հագին խորհրդանշաններով սև հաորի14 էր: Վայելչագեղ էր հագնվել, որպեսզի ինձ ճանապարհեր: Նրա հետ ոչ ոք չկար: Մենակության թախիծը պարուրեց ինձ: Էյիկիտին բարձրացավ վերև` ինձ մոտ:
Մերոնք բոլորն ուզում են ճանապարհել Ձեզ, բայց երեկ շատ ուշ պառկեցին քնելու, պարզապես անուժ էին` չափազանց հոգնած: Ինչ արած, ներեցեք: Խնդրեցին հաղորդել, որ ձմռանը անպայման կսպասեն Ձեզ:
Փողոցում աշնանային առավոտվա սառը քամի էր փչում: Ճանապարհին Էյիկիտին ինձ համար չորս տուփ «Սիկսիմա» ծխախոտ, մի քիչ արմավ և զովացուցիչ «Կաորու15» գնեց:
_ ԻՄ քրոջ անունը Կաորու է,- ասաց նա ժպտալով:- Նավի վրա մանդարինը վնասակար է, արմավը ծովային հիվանդության դեմ օգտակար է:
_ Իսկ այսպիսի նվերը պետք կգա՞:
Ես հանեցի որսորդական գլխարկս և դրեցի Էյիկիտիի գլխին, ապա պայուսակիցս դուրս քաշեցի ուսանողական գլխարկս և սկսեցի հարդարել: Երկուսս էլ ծիծաղեցինք:
Հասանք նավամատույցին: Ափին, շատ ցածր կռացած, նստած էր պարուհին: Նրա պատկերն ասես ճախրեց, մտավ իմ սիրտը: Մինչև իմ մոտենալը նա անշարժ էր: Երբ մոտեցա, լուռ խոնարհեց գլուխը: Նրա դեմքին նախօրդ օրվա շպարի հետքեր էին երևում: Աչքերի անկյունների կարմիր բծերը` իբրև զայրույթի արտացոլանքներ, նրա դեմքին պատանեկան արժանապատվություն էին հաղորդում:
Էյիկիտին հարցրեց.
_ Իսկ մյուսները գալո՞ւ են:
Պարուհին գլուխը բացասաբար շարժեց:
_ Ինչ է` դեռ քնա՞ծ են:
Նա գլխով արեց:
Երբ Էյիկիտին գնաց ինձ համար նավի և մինչև նավ տեղափոխող նավակի տոմս գնելու, ես փորձեցի խոսակցություն սկսել, սակայն պարուհին համառորեն նայում էր ներքև` այնտեղ, ուր ջրանցքը լցվում էր ծոց, և ոչ մի բառ չասաց:
Նույնիսկ մինչև վեևջ չլսելով ինձ, նա սկսեց ինքնաբերաբար` ինչպես քնի մեջ, գլուխը թափահարել:
Բայց հենց այդ պահին կողքիցս լսեցի.
_ Տատի'կ, արտաքինից նա բարի է:
Ինձ մոտեցավ հանքափորի տեսքով մի մարդ:
_ Պարո'ն ուսանող, դուք Տոկիո՞ եք մեկնում: Եղե'ք բարեգութ, ճանապարհին հոգացե'ք այս ծեր կնոջ կարիքները, մեղք է: Նրա որդին ածխատում էր Ռէնդայձիի արծաթի հանքում, այս համաճարակից մահացան և' որդին, և' հարսը: Մնացել են երեք թոռնիկները: Մենք քննարկեցինք վիճակը և որոշեցինք ողջ ընտանիքին ուղարկել իրենց ծննդավայրը` Միտո: Տատիկը գրեթե անգիտակից է: Երբ շոգենավը խարիսխ գցի Ռէիյգանսիմում, նրանց նստեցրեք Ուէնո կայարան տանող տրամվայ: Դա Ձեզ հոգս կպատճառի, բայց մենք խնդրում ենք Ձեզ, շա'տ ենք խնդրում: Օգնեք նրան, թե չէ` խիղճը կտանջի Ձեզ:
Ծեր կինը կանգնած էր ցրված տեսքով: Մեջքին կրծքի երեխա էր կապած: Ձախ ձեռքից երկու աղջնակ էին կառչել, մեծը հինք տարեկան էր, փոքրը` երեք: Կեղտոտ կապոցի մեջ երևում էր բրնձահաց և թթու դրած սալորներ:
Հանքագործների ողջ խումբը եկել էր ծեր կնոջը ճանապարհելու: Ես հոժարակամ հանձն առա օգնել նրանց:
_Շատ երախտապարտ ենք: Ինքներս պետք է մինչև Միտո Ուղեկցեինք նրանց, սակայն ոչ մի կերպ հնարավոր չէ:
Հանքագործներից յուրաքանչյուրն ինձ իր երախտագիտությունը հայտնեց: Նավակն ուժեղ օրորվեց ալիքների վրա: Պարուհին առաջվա պես շուրթերն ամուր սեղմած մի կողմ էր նայում: Ճոպանե աստիճաններից կառչած` ես ետ նայեցի: Նա կարծես թե ուզում էր ասել` «Գնաք բարով», սակայն միայն գլուխն ավելի ցած խոնարհեց: Էիյիկիտին փութաջանորեն թափահարում էր իմ նվիրած որսորդական գլխակը: Երբ արդեն բավականին հեռվում էր, պարուհին նույնպես ինչ-որ սպիտակ բան թափահարեց:
Շոգենավը հեռացավ Սիմոդա ծովածոցից: Քանի դեռ Իձու թերակղզու հարավային ափը չէր թաքնվել նավախելի ետևտ, ես, հոնաձողին կառչած, քաղցածի պես նայում էի բաց ծովին, ուր դեռ երևում էր Օսիմա կղզին: Այնպիսի զգացում ունեի, որ կարծես դեռահաս պարուհին մնացել էր ինչ-որ հեռավոր անցյալում:
Մտա հարևան նավասենյակը` ծեր կնոջը տեսնելու, բայց նրան արդեն շատ մարդ էր շրջապատել, և ամեն կերպ մխիթարում էին: Անհանգստությունս փարատվեց, գնացի իմ սենյակը:
Սագամի ծովում ուժեղ ալեկոծություն սկսվեց: Հատակին նստած` մեկ աջ, մեկ ձախ էի թեքվում: Ծովայիններից մեկը ուղևորներին փոքրիկ թասեր բաժանեց: Ես մեկնվեցի հատակին` բարձի փոխարեն գլխիս տակ դնելով պայուսակս: Գլխումս դատարկություն էր, չէր գիտակցվում, թե ժամանակն ինչպես է անցնում: Արցունքներս հոսում էին անզսպորեն: Այտիս տակ սառնություն զգացի, պայուսակս շրջեցի:
Իմ կողքին մի պատանի էր պառկած: Նա ձեռնարկատիրոջ զավակ էր, մեկնում էր Տոկիո բարձրագույն դպրոցի ընդունելությանը պատրաստվելու և, տեսնելով ուսանողական գլխարկս, իմ հանդեպ համակրանքով էր լցվել: Մենք զրուցեցինք:
՞ նչ է պատահել Ձեզ հետ, ինչ-որ դժբախտությու՞ն,-հարցրեց նա:
_Ոչ, ես հենց նոր բաժանվեցի մի աղջկանից,-պատասխանեցի պարզ և միանգամայն անկեղծորեն:
Ես չէի ամաչում իմ արցունքներից: Ոչ մի բանի մասին չէի մտածում: Հանգիստ սուզվել էի ինքնամոռացության մեջ, որ բերնեբերան լի էր թարմացնող սփոփանքով: Ես չնկատեցի, թե մթնշաղն ինչպես իջավ ծովի վրա: Եվ ահա Աձիրոյում և Ատամիում լույսերը վառվեցին:
Սկսեցի մրսել, քաղցած էի: Պատանին բացեց բամբուկի կեղևով փաթեթը: Կարծես մոռանալով, որ դա ոըրիշի է, ես կերա ծովակաղամբի թփով փաթաթված ձկան և բրնձահացի կտորներ և ծածկվեցի նրա դպրոցական թիկնոցով: Ես այնպիսի ջերմ բարեկամական հոգատարության մեջ էի, երբ ամեն բան թվում է հասարակ ու բնական:
«Վաղ առավոտյան ծեր կնոջը կուղեկցեմ մինչև Ուէնո կայարան և տոմս կգնեմ Միտո հասնելու համար»: Դա իմ պարտավորությունն էր: Ես զգում էի, որ ամեն ինչ ընթանում էր իր հունով:
Նավասենյակում լույսը հանգավ: Նավի վրա բարձված կենդանի ձկան և ծովի հոտն ավելի ուժեղացավ:
Անթափանց մթան մեջ, ես, կողքիս քնած պատանու ջերմությամբ տաքացած, արցունքներիս ազատություն տվեցի: Գլոիխս ասես զուլալ ջուր էր, կաթիլ առ կաթիլ թափվում էր: Հետո ոչինչ չմնաց – միայն քաղցած հանգստություն:

1926 թ.

1Թղթի և բամբակի հումքից պատրաստվող կապույտ, սլաքաձև սպիտակ նախշազարդերով կիմոնո:
2Լայն ծալքերով երկար տաբատ` նման երկտակ կիսաշրջազգեստի:
3Նկատի ունի 17-18-րդ դարերի` Տակահավայի ժամանակաշրջանի պատկերազարդումներով վեպերը:
41 ռին հավասար է 4 կմ:
51 թյոն հավասար է մոտ 110 մ:
6Մանրադրամ, 1 իենի 100-րդ մասը:
7Մանդոլինի նման երաժշտական գործիք:
8Տամայի նման Ճապոնական հինավուրց խաղ, որ խաղում են բազմավանդակ տախտակի վրա:
9Հինգ խաղաքարով խաղ` բազմավանդակ տախտակի վրա:
10Հատվածներ հնագույն թատրոնի պիեսներից, որ կատարում են առանձնահատուկ երգեցիկ արտասանությամբ:
11Կոնֆուցիական ուսմունքի հետևորդ և պատմիչ (1628-1700): Վիպակում խոսվում է նրա ճամփորդությունների վերաբերյալ բանասացների պատմություններից կազմված և մեծ տարածում ունեցող գրքի մասին:
121 կէնը հավասար է 1,8 մ:
13Համր կինոյի ժամանակներում Ճապոնիայում կինոնկարի ցուցադրումն ուղեկցվում էր բովանդակության բացատրությամբ:
14Շքեղ, հանդիսավր կիմոնո:
15Նշանակում է բուրմունք. համընկնում է վիպակի պարուհու հետ: