среда, 30 марта 2011 г.

ՍՈՍԷՅ-ՀՈՍԻ / Թանկաներ

Թարգմ. Այդին Մորիկյանի
***
Եղե՞լ են արդյոք նախորդ դարերում
Մարդիկ, որ ապրած լինեն... հազար դար.
Մենք այդ չգիտենք:
Ուրեմն քեզնից
Թող սկիզբ առնի հավերժությունը:

***
«Հիմա կդառնամ»,-շշնջացիր ինձ,
Սակայն բառերն այդ բառ էլ մնացին:
Դու ետ չդարձար...
Լուսնյակի ուղուն
Ես հետևեցի մինչև այգալույս...

ՎԱՐՎԱՌԱ ԲՈՒԲՆՈՎԱ (1886-1983) / ՃԱՊՈՆԱԿԱՆ ԳԵՂԱՆԿԱՐՉՈՒԹՅՈՒՆ

Տպագրվել է «Գարուն» ամսագրի 1977 թվականի 12-րդ համարում:

Ճապոնական ազգային մշակույթը, ինչպես նաև գեղեցիկի համազգային զգացողությունը, ծնվել է բրնձի վառ դաշտակտորներով շրջապատված գյուղական խրճիթներում: Անկասկած, այստեղից է ծագում և կիրառական արվեստը` սկսած հագուստի կտորի ձևվածքից, կավե ամանեղենից, փայտե սպասքից մինչև ճապոնական միակ կահկարասու` ցածրիկ սեղանների ու կոմոդների հարատևող ձևերը: Գյուղական բակերում խնամքով մշակված ծառեր են, ավելի հաճախ` կապույտ հորտենզիաների և շուշանների ծաղկամարգեր: Հարուստ տնտեսությունը կից շինություններից բացի ունի «քուրա»` չհրկիզվող շտեմարան, որտեղ տանտերը, բնակարանը չծանրաբեռնելու նպատակով, պահում է իր ունեցվածքը:
Մի անգամ Ճապոնիայի հնագույն մայրաքաղաքում` Կիոտոյում, մեզ իր տուն հրավիրեց ճապոնական դասական տուշե գեղանկարչության («Սույբուկո-գա») մի սիրահար` դիտելու իր հավաքածուն: Ընտանիքի կրտսեր անդամներից մեկը քուրայից բերեց նեղ ու երկար, խնամքով պատրաստված արկղերը: Այդ արկղերից տանտերը հանում էր ոլորված նկարները` «կակեմոնոները»: Դրանք փաթաթված էին նրբագույն սպիտակ թղթերով և կապված էին նեղ ժապավենով, որը բացելուց հետո որպես կախիչ էր ծառայում: Բամբուկե երկար ձողի օգնությամբ տանտերը կակեմոնոն կախում էր քիվին ամրացված կեռիկին և թողնում, որ նա ինքն իրեն դանդաղ բացվի: Այդ ամենը կատարվում էր լռության մեջ, և անհնար էր զսպել հիացմունքի ճիչը, երբ փաթեթի միջից հայտնվում էր հրաշքը: Տանտերը ուրախացած էր մեր հիացմունքի և այդ հրաշալիքների հետ իր հազվադեպ հանդիպման համար: Բացված կակեմոնոյի առաջին տպավորությունը կարելի էր համեմատել լռության մեջ հնչած երաժշտության հետ: Թղթի անբիծ ճերմակություն և տուշե հաստատուն բծեր` ինչպես կղզին լճի հարթության վրա: Տուշը խաղում էր իր բոլոր երանգներով` սևից մինչև թեթև ծխագույնը, որը հետզհետե ձուլվում է թղթի ճերմակությանը: Նկարներից հետո տանտերը ցույց տվեց հավաքածուի իր կարծիքով ամենաուշագրավ իրը` մի քանի փեղկերից բաղկացած շիրման: Այն հատկապես հիշվում է որպես սպիտակով սպիտակի վրա կատարված մի յուրատեսակ կոմպոզիցիա: Սպիտակ ֆոնի վրա հազիվ նկատելի մեծ սպիտակ թռչուններ էին` կարծեմ արագիլներ: Պարզորոշ երևում էին միայն նրանց կտուցները, բարալիկ ոտքերը և մի քանի սևավուն փետուր: Դա ամենաժլատ միջոցներով պատկերված գիշերվա նկար էր, ուր անհետացել են բոլոր առարկաները և երևում էին միայն որոշ բծեր: Ճերմակ երկնքի վրա ճերմակ շրջանակը անշուշտ մշուշապատ լուսինն է: Չեմ հիշում, հայտնի՞ էր արդյոք այդ նկարի հեղինակն ու ժամանակաշրջանը: Գուցե դա 16-րդ դարի վերջն էր կամ 17-րդ դարի սկիզբը` տուշե գեղանկարչության ուշ շրջանը:
Այդ գեղանկարչության` «Սույբուկո-գա»-ի հայրենիքը Չինաստանն է: Նրան հարող նկարիչները Հնդկաստանից եկող բուդդայական Զեն աղանդի ճգնավորներն էին, որոնք խզել էին իրենց կապերը բուդդայական դոգմաների ու ծեսերի հետ: Զեն փիլիսոփայությունը կոչ էր անում մարդկանց խորանալ ինքն իր մեջ, պարզեցնել կյանքը, վերադառնալ դեպի բնությունը և նրա խոր հայեցողությունը: Այստեղից էլ չինացի Զեն նկարիչների ոգեշնչվածությունը, նրանց պատկերած բնության վեհությունը. Բնապատկերներում անհասանելի բարձր լեռներն են, ջրային ու ցամաքային անընդգրկելի տարածություններ և այս ամենի ֆոնին` մարդու փոքր ֆիգուր:
Ճապոնիայի պատմահասարակական պայմանները նպաստում էին երկրում Զեն փիլիսոփայության և արվեստի տարածմանը: Ճապոնացի նկարիչները ընդօրինակեցին չինական տուշե գեղանկարչության ժամանակի փորձությանը դիմացած ավանդական կերպարները, վրձնի տեխնիկան և կոմպոզիցիայի օրենքները: Պահպանելով այդ նկարչության ոգեշնչվածությունը, ճապոնացի նկարիչները միաժամանակ բնության և մարդու կերպարներն այնքան են մոտեցրել իրենց իրականությանը, որ դարձրել են ազգային և հոգեհարազատ: Այդ իսկ պատճառով նրանց պատկերավոր մտածողության հիմքում մինչև այժմ էլ կենդանի են մնում այդ արվեստի տարրերը: Ճապոնիայում Զեն արվեստը ծաղկում է 15-16-րդ դարերում և կապվում է այնպիսի հռչակավոր նկարիչների անվան հետ, ինչպես Սեսյուն (1420-1506 թթ.) և նրա ուսուցիչ Սյուբունը:
Յուրաքանչյուր գրագետ ճապոնացի կարողանում է թեթև ուրվականներ անել և նույն վրձնով էլ տեղնուտեղը բանաստեղծություն` հոքու կամ թանկա հորինել: Մյուս կողմից, ճապոնական արվեստի յուրաքանչյուր կոթող` հնագույն տաճարից մինչև թղթի վրա կատարված վայելչագրությունը, գրանցված են որպես ազգային սեփականություն և ենթակա չեն երկրից դուրս վաճառվելու: Սակայն, դժբախտաբար, արվեստի այնպիսի գործ, ինչպիսին է կակեմոնոն, մնում է մասնավոր սեփականություն, ժառանգվում է սերնդից սերունդ և նրա ցուցադրումը հանրությանը կախված է սեփականատիրոջ բարի կամքից: Ճապոնիայում գտնվելուս երկար տարիների ընթացքում միայն մեկ անգամ կազմակերպվեց մասնավոր հավաքածուում գտնվող Սեսյուիի ստեղծագործությունների ցուցահանդեսը: Զմայլված դիտում էի Չինաստան կատարած ուղևորությունը պատկերող այդ նկարները, երբ ճապոնացի մի հայտնի արվեստաբան տարօրինակ հանդիսավորությամբ ասաց. «Նայեցեք և հիշեք, դուք տեսնում եք սրանք առաջին և վերջին անգամ»:
Տոկիոյում կազմակերպված մի ուրիշ ցուցահանդես այժմ հիշում եմ որպես հեռավոր ու անիրական երազ: Ցուցադրվում էին Կիոտոյի մերձակայքում գտնվող վանքին պատկանող հավանաբար 11 և 12-րդ դարերի հսկայական կակեմոնոները: Ցուցանմուշները հիանալի էին պահպանված, շնչում էին թարմությամբ: Ամբողջ հասակով պատկերված էին բուդդիզմի ուսուցիչները, կայսրեր և նշանավոր այլ անձինք: Ներդաշնակ, մեղմ գույները սփռվում էին հաջորդաբար, չծածկելով գծերն ու պատկերները: Մի ստեղծագործության մեջ գեղարվեստական գծանկարն ու թափանցիկ նուրբ հարթությունները միավորող այդ մաներան ճապոնիայում կիրառվում է ավելի ուշ` 18-րդ դարի փայտե փորագրություններում. Առավել հայտնի են Ուտամիրոյի (1754-1806 թթ.) փորագրությունները: Տոկիոյի և Կիոտոյի պետական թանգարաններում գտնվող արվեստի գանձերը հիանալի պահպանված և ուսումնասիրության համար մատչելի են, ցուցանմուշները փոխվում են ամեն ամիս: Ըստ ժամանակաշրջանների ու դպրոցների դասդասված այս ստեղծագործությունները գտնվում են հիանալի լուսավորված դահլիճների ցուցափեղկերում: «Սուբյոկու-գա» տուշե գեղանկարչության ծաղկման շրջանի` 15-16-րդ դարերի ցուցափեղկում տարբեր չափի կակեմոնոների կողքին հնագուն Զեն վանքի հիանալի նկարազարդված շարժական դռներն են: Բոլոր աշխատանքները պարուրված են օդով, խորությամբ, կյանքով. և' վեհաշուք բնանկարները, և' բնության փոքրիկ անկյունները` բալենու ծաղկած ճյուղը, վերընձյուղված հին կոճղը, քարի տակից դուրս պրծած ծաղիկը, ծառի չոր ոստից կախված բրդոտ կապիկը, ճյուղի ծայրին երգող թռչնակը:
Նույն սրահում, դիմացի ցուցափեղկի տակ բոլորովին այլ աշխարհ է: Այստեղ ոսկեգույն, վառ ու գունեղ հարթություններ են: Այդ ճոխ գեղանկարչությունը հատկապես բուռն զարգացում ապրեց 17-րդ դարի ֆեոդալների պալատներում, բազմափեղկ շիրմաների, շարժական դռների, իշխանական պալատների դահլիճների և ավելի ինտիմ հարկաբաժինների պաննո-ճարտարապետական մասերում: Իր սկզբնավորման վաղ շրջանում` Ճապոնիայի պատմության արշալույսին «Յամարո-է» (ճապոնական գեղանկարչություն) կոչվող այդ ուղղությունը ավելի քան համեստ էր: Մեզ հասած հնագույն նմուշները հիմնականում պատմական երկերի ձևավորումներ ու բուդդայական տաճարների ներքին զարդանախշեր են:
Սակայն այս հարուստ գեղանկարչությունը կոմպոզիցիոն առումով ազդվեց «Սույբոկու-գա»-ից, մանավանդ որ շատ նկարիչներ 16-րդ դարի վերջին ստեղծագործում էին երկու ուղղություններով միաժամանակ:
«Յամարո-է»-ն դիմում էր «Սույբոկու-գա»-ի տարածական ֆոնին, պատկերների ռիթմիկ դասավորությանը, համարձակ վրձնահարվածներին: Շնորհիվ այս ամենի, «Յամարո-է» գեղանկարչությունը ստանում էր մոնումենտալ-դեկորատիվ բնույթ, նրա բազմաթիվ խոշոր պլաններով պեյզաժները` դինամիկա և արտահայտման դրամատիզմ:
Այս ժամանակաշրջանում Ճապոնիայի կյանքն ու արվեստը դեռևս կրում էին Զեն փիլիսոփայության ազդեցությունը, թեև նկարիչ-կրոնավորներն ավելի ու ավելի էին պակասում: Ճապոնական արվեստի պատմաբանները վկայում են, որ նկարչությամբ զբաղվողները խիստզարգացած անձնավորություններ էին, նաև բանաստեղծներ: Ճապոնիայի արվեստը այս անգամ էլ կրում է Չինաստանի` այսպես կոչված «գրական դպրոցի» ազդեցությունը: Թշնամաբար վերաբերվելով գեղանկարչության ավանդական ակադեմիական դպրոցին, արհամարհելով նրա խիստ պահանջները, այդ շրջանի ճապոնական նկարիչները հպարտությամբ իրենց համարում էին «սիրողներ»: Երիտասարդ տարիներին նրանք առավել հայտնի էին դառնում որպես բանաստեղծ ու երաժիշտ և միայն հասուն տարիքում էին ամբողջապես նվօրվում գեղանկարչությանը: Նրանց թեման հիմնականում մնում էր բնապատկերը: Նրանց նկարներում դարձյալ ուս-ուսի բարձրացող երկնահաս լեռներն են, իսկ բազմափեղկ շիրմանների ու դռների վրա բնությունը սփռված է լայնքով: Այստեղ ծառերի փարթամ սաղարթը և բամբուկի ժանյակե թփուտները սկսում են ավելի մեծ դեր խաղալ, քան երկնքի ճերմակության մեջ անէացող լեռները: Չնայած Չինաստանի ազդեցությանը, հարազատ ազգային իրականությունը ավելի հաճախ է գրավում նկարիչներին: Հոյակապ բնապատկերների մեջ տեղ են գրավում նաև բրնձի ցանքսերը, որտեղ հազիվ են տեղավորվում աշխատող գյուղացին ու եզը, փոքրիկ բակն ու ձիուն ջրող ծերունին: Նկարիչները ներսի կյանքը ցույց տալու համար բաց են թողնում դռներն ու պատուհանները` մի պատուհանի մոտ հավաքվել են զրուցող ծերուկները, մյուսից երևում է նրանց համար թեյ պատրաստող կնոջ գլուխը: Հաջորդ նկարը նատյուրմորտ է` դատարկ սենյակում, սեղանի վրա ավանդական թեյնիկ, թեյի կլոր տուփ, բամբուկի ցողունից պատրաստված մոխրաման, բացված դռների մոտ, սանդղահարթակում` ածուխով լի ծղոտե պարկ...
Տուշե գեղանկարչության այս ուշ շրջանը իր մտերմիկ շնչով այնքան է տարբերվում հնից` կլասիկ «Սույկոբու-գա»-ից, որ ստացել է հատուկ անուն` «Նան-գա»: Չինարեն դա նշանակում է` հարավային գեղանկարչություն: «Սույոբու-գա»-ի հիմնական սկզբունքները` ռիթմը, դատարկ ֆոնի վրա գծերի տեղաբաշխումը, անցումը տուշի մուգ ֆոներից պայծառներին` այստեղ ևս գոյատևում են, բայց նոր, ավելի մտերմիկ բովանդակությունը հավանաբար պահանջում է այլ արտահատչաձև:
Վրձնահարվածը դառնում է ազատ, ավելի փափուկ և ինքնատիպ:
Ճապոնացի, ինչպես և «գրական դպրոցին» հարող չինացի նկարիչները ձգտել են ազատագրվել վրձնին տիրապետելու պարտադիր դասական վարպետությունից (ուժեղ ու թեթև վրձնահարվածների հաջորդականություն), որն արդեն կորցրել էր իր արտահայտչականությունը: Համեմատաբար վերջերս Մոսկվայում կազմակերպվեց «Նան-գա»-ին պատկանող Թոմիոկա Թեսսայի ցուցահանդեսը, որը մահացել է 1924 թվականին 88 տարեկան հասակում: Ուշադիր և անկանխակալ դիտողը նրա վրձնահարվածների անփութության, նույնիսկ կոպտության տակ կտեսներ թե' պեյզաժների և թե' ժանրային նկարների էքսպեսիվությունը: «Նան-գա» արվեստը մի առանձնահատկություն էլ ունի: Նկարիչը կոմպոզիցիայի մեջ է մտցնում նաև իր բանաստեղծությունները: Դա այնուամենայնիվ չինական «գրական դպրոցի» ազդեցությունն է: «Նան-գա»-ի ստեղծագործությունների մեջ հանդիպում են ոչ միայն կակեմոնո, այլ նաև առանձին փաթեթներ, գրքեր, որոնցում գլխավոր դերը տեքստինն է, իսկ նկարները ոչ այնքան ձևավորում են, որքան բովանդակությանը համապատասխան էսքիզներ: Հավանաբար «Նան-գա»-ի առավել տարածված ձևերը եղել են բանաստեղծությունները և գեղանկարչական էսքիզներ կրող առանձին թղթերը, որոնք կոչվում են «սիկիսի»: Մեր օրերում դրանք հանդիպում են ոչ թե ցուցահանդեսներում, այլ ընտանեկան խաղաղ հարկի տակ: «Սիկիսի»-ով զբաղվում են նկարչություն և պոեզիա սիրողները:
Անհնար է կանխագուշակել այն ուղին, որով զարգանալու է որևէ ազգային արվեստ, հատկապես հիմա, միջազգային կապերի հետզհետե ընդլայնման մեր ժամանաներում: Ի՞նչ ուղիով է ընթանալու Ճապոնիայի կերպարվեստը: Ես միայն մի նկարչի գիտեմ` արդեն տարիքն առած Մունակատա Սիկոյին, որը շարունակում է «Նան-գա»-ի ավանդույթները: Մունակատան բուդդիստ է: Նրա կերպարները հեռու են ժամանակակից Ճապոնիայի կյանքից, հակասություններից ու պայքարից: Բայց դինամիզմով լեցուն այդ այդ ստեղծագործությունները, այնուամենայնիվ, ոգով ժամանակակից են: «Նան-գա»-ի հին վարպետների նման Մունակատան էլ իր նկարների վրա բանաստեղծություններ է գրում: Նրան կարելի է համարել Թեսսայի թերևս միակ, գուց և վերջին ժառանգորդը: Մեր օրերում ճապոնական նկարիչների մի ամբողջ դպրոց էլ կա, որոնց միայն օգտագործած նյութերն են ճապոնական` ջրաներկ, թուղթ, մետաքս:

ԱՆՀԱՅՏ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՆԵՐ

***
Սիրտս թախծով անափ բաժանվում է քեզնից,
Արցունքները լուսե շողշողում են թևքիս
Արևաքարի պես:
Եվ դրանք միայն
Քեզնից հիշատակ պիտի մնան ինձ:

***
Ես չգիտեի, որ այս աշխարհում չարն է գերիշխում,
Եվ հասու չէի, որ հրճվանքն այստեղ չնչին է այսքան...
Եվ հանկարծ... աչքիցս պոկված
Մեն մի հակինթը
Մի ակնթարթում պատմեց այդ մասին:

***
Թխկենուց հանդարտ պոկվեց նրա ալ տերևները:
Եվ սակայն ցավել այդ մասին, իրավ, հարկավոր էլ չէ...
Եվ ինչու՞ ցավել:
Չէ՞ որ ճյուղքերի ճեղքերից հիմա
Լուսնի վառ լույսը մեզ կողողի:

четверг, 24 марта 2011 г.

ԱԿՈՒՏԱԳԱՎԱ / ՆԱՆԿԻՆՅԱՆ ՔՐԻՍՏՈՍԸ

Հայերեն տպագրվել է «Գրական թերթի» 2002-ի 45-րդ համարում` Կարինե Աշուղյանի թարգմանությամբ:

Աշնանային միջօրե էր: Նանկինում, Ցիվանցեզե փողոցի տներից մեկում, արմունկները սեղանին հենած` չինացի գունատ աղջիկը նստած ձմերուկի կորիզ էր չրթում, որ վերցնում էր լաքապատ սկուտեղից:
Սեղանի վրա դրված լամպը տամուկ լույս էր արձակում, որը ոչ այնքան խավարն էր ցրում, որքան ընդգծում էր սենյակի խղճուկ տեսքը: Անկյունում, պատռված պաստառներով պատված պատի մոտ, վրան անփութորեն բրդե ծածկոց նետված շաքարեղեգե մահճակալի վերևում, փոշոտ առագաստ էր կախված: Սեղանի մյուս կողմում կարծես մոռացված, հին աթոռ էր: Ամենաուշադիր աչքն անգամ այդ իրերից բացի չէր կարող գտնել որևէ այլ բան, որ կարող էր ծառայել իբրև սենյակի զարդարանք:
Բայց աղջիկը ստեպ-ստեպ դադարում էր չրթել և իր վճիտ աչքերով ակնապիշ նայում էր դիմացի պատին, իրոք, ուղիղ նրա հայացքի դիմաց կեռիկից համեստորեն կախված էր փոքրիկ բրոնզե խաչելությունը, որի վրա աղոտ գծագրվում էր լայն բացված ձեռքերով խաչված Քրիստոսը: Ամեն անգամ, երբ աղջիկը նայում էր Հիսուսին, իր երկար թերթերունքների տակ թաքչող թախծի արտահայությունը մի ակնթարթ անհետանում էր, և դրա փոխարեն նրա աչքերի մեջ բոցկլտում էր միամիտ հույսի շողը: Բայց աղջիկն անմիջապես փախցնում էր հայացքը, հոգոց հանում, հոգնած թոթվում սև մետաքսե զգեստի մեջ ամփոփված ուսերը և նորից սկսում եռանդով ձմերիկի կորիզ չրթել:
Աղջիկը Սուն Ցզին-հուան էր, 15-ամյա պոռնկուհին, որը ծայրը ծայրին հասցնելու համար այս սենյակում գիշերային հյուրեր էր ընդունում: Ցինվայի բազմաթիվ պոռնկուհիների մեջ Սունի նման արտաքին ունեցողներն, անշուշտ, շատ էին: Բայց խիստ կասկածելի էր, որ նրանց մեջ գտնվեր Սունի նման հեզ ևս մեկը: Նա, ի տարբերություն` ուրիշ ծախու կանանց, ստա;ոս ու գռեհիկ չէր, նա ուրախ ժպիտով զվարճացնում էր հյուրերին, որոնք ամեն գիշեր այցելում էին նրա մռայլ սենյակը: Եվ եթե նրանց վարձատրությունը հազարից մեկ պայմանավորվածից ավելին էր լինում, նա ուրախանում էր, որ կկարողանա հորը` իր միակ հարազատին, հյուրասիրել նրա սիրած սակեի ևս մի բաժակով:
Ցզին-հուայի այսպիսի վարքագիծն, իհարկե, բացատրվում էր նրա նմավորությամբ, բայց կար նաև ուրիշ հանգամանք. Նա մանկուց կաթոլիկական հավատք էր ընդունել, այդպես էր նրան դաստիարակել հանգուցյալ մայրը, և պատից կախված խաչելությունը դրա վկայությունն էր:
Ի դեպ ասած, մի անգամ, հետաքրքրությունից դրդված, նրա մոտ գիշերեց երիտասարդ ճապոնացի մի զբոսաշրջիկ, որ եկել էր Շանհայի գարնանային ձիարշավը տեսնելու և միաժամանակ Հարավային Չինաստանի բնապատկերներով հիանալու համար: Եվրոպական կոստյումով, սիգարն ատամների արանքում, նա անփութորեն գրկեց իր գոգին նստած Ցզին հուայի փոքրիկ մարմինը, և, պատահաբար նկատելով խաչելությունը, կոտրտված չինարենով անվստահ հարցրեց.
_Դու ի՞նչ է, քրիստոնեուհի՞ ես:
_Այո, ես մկրտվել եմ հինգ տարեկանում:
_Եվ այսպիսի արհեստո՞վ ես զբաղված:
Նրա ձայնի մեջ ծաղրանք կար, բայց Ցզին-հուան, իր սև սաթե մազերով ծածկված գլուխը դրեց նրա ձեռքին և ժպտաց, ինչպես միշտ, բարի ժպիտով, որից մերկանում էին նրա մանրիկ, համաչափ ատամիկները:
_Ախր, եթե ես չզբաղվեի այս արհեստով, և' ես, և' հայրս սովից կմեռնեինք:
_Իսկ քո հայրը ծե՞ր է:
_Այո... Նա հազիվհազ է ոտքի վրա մնում:
_Բայց... Մի՞թե դու չես հասկանում, որ այս արհեստով` դու երկնքի չես արժանանա:
_Ոչ:-Թռուցիկ նայելով խաչելությանը` Ցզին-հուան մտախոհ արտաբերեց.-Ես կարծում եմ, որ Քրիստոսը երկնքում ինքն էլ, հավանաբար, գիտե, թե ինչ կա իմ սրտում: Այլապես տերը կլիներ Յաոցսյակաոյի բաժանմունքի ոստիկաններից մեկը:
Երիտասարդ ճապոնացին ժպտաց: Նա ձեռքերը կոստյումի գրպանները տարավ, հանեց մի զույգ նեֆրիտե ականջօղեր և ամրացրեց աղջկա ականջաբլթակներին:
_Այս ականջօղերը ես գնել էի, որ Ճապոնիայում նվեր տամ, բայց քեզ եմ նվիրում` ի հիշատակ այս գիշերվա:
Իսկապես էլ, այդ գիշերվանից Ցզին-հուան լի էր մի տեսակ խաղաղ վստահությամբ:
Բայց մեկ ամիս անց այդ թշվառն, ավաղ, հիվանդացավ. նրա մարմնի վրա հայտնվեցին չարորակ սիֆիլիսային խոցեր: Իմանալով այդ մասին` նրա գործընկերուհին խորհուրդ տվեց օպիումով օղի խմել, վստահեցնելով, որ դրանից ցավը մեղմանում է: Հետո մի ուրիշ ընկերուհի` Մաո Ին-չունը, պատրաստակամորեն նրան նվիրեց «գունլանվանի» և «ցզյալումիի» մնացորդներ, որոնցից ինքն էլ էր օգտագործել: Բայց չնայած Ցզին-հաուն ապրում էր մեկուսի, հյուրեր չէր ընդունում, առաղջությունը ոչ մի կերպ չէր լավանում:
Եվ ահա մի անագամ Չեն շան-չան, այցելելով Ցզին-հուային, լիակատար համոզվածությամբ նրան (հաստատ սնահավատության վրա հենված) բուժման մի եղանակ սովորեցրեց.
_Քանի որ քո հիվանդությունը քեզ է անցել հյուրերից, դու էլ այն պետք է մեկ ուրիշ վերադարձնես: Եվ այդ ժամանակ երկու-երեք օրից կառողջանաս:
Ցզին-հուան նստած էր` ձեռքն այտին հենած, և նրա դեմքի ճնշված արտահայտությունը չէր փոխվում: Բայց, ըստ երևույթին, Շան-չայի խոսքերը նրա մեջ հետաքրքրություն առաջացրեցին, և նա հարցրեց.
_Իրո՞ք:
_Դե, իհարկե, ճիշտ եմ ասում: Քույրս էլ ոչ մի կերպ չէր լավանում, ինչպես հիմա` դու: Բայց հենց հիվանդությունը փոխանցեց հյուրին` առողջացավ:
_Իսկ հյու՞րը:
_Հյուրի~ն է խղճում: Ասում են` այդ հյուրը հիվանդությունից կուրացել է: Բայց մե՞զ ինչ:
Երբ Շան-չան հեռացավ, և Ցզին-հուան մենակ մնաց, ծնկի իջավ խաչելության առաջ և աչքերը հառելով խաչված Քրիստոսին` սկսեց ջերմեռանդորեն աղոթել.
_Տեր Հիսուս, որ երկնքում ես: Ես զբաղվում եմ այս ատելի արհեստով, որպեսզի կերակրեմ իմ հորը: Բայց իմ արածը խայտառակում է միայն ինձ, և ուրիշ ոչ ոքի ես վատություն չեմ անում: Դրա համար ես կարծում եմ, որ եթե մեռնեմ հենց այսպիսին, միևնույն է, ես կընկնեմ երկինք: Բայց հիմա ես կարող եմ շարունակել, եթե միայն իմ հիվանդությունը փոխանցեմ ուրիշի: Ուրեմն, թեկուզ ես ստիպված լինեմ սովամահ լինել (և այդ ժամանակ իմ հիվանդությունն էլ կանցնի), ես պետք է ոչ ոքի հետ անկողին չմտնեմ: Թե չէ ես իմ երջանկության համար կկործանեմ ուրիշի, որն ինձ ոչ մի վատություն չի արել: Բայց ես, վերջիվերջո, կին եմ: Ես կարող եմ ինչ-որ պահի տրվել գայթակղությանը: տեր Հիսուս, որ երկնքում ես: Խնդրում եմ, պահպանիր ինձ: Թեզանից բացի ես ոչ մի հույս չունեմ:
Ընդունելով այսպիսի որոշում` Ցզին-հուան, չնայած Շան-չայի և Ին-չուայի հորդորներին, այլևս հյուր չէր ընդունում, և եթե պատահում էր` իր հին ծանոթ տղամարդկանցից էին գալիս, Ցզին-հուան պարզապես նստում էր, ծխում, զրուցում` կատարելով նրանց և ոչ մի ցանկությունը:
_Ես սարսափելի հիվանդություն ունեմ: Եթե դուք պառկեք ինձ հետ` այն կկպչի նաև ձեզ,- ասում էր նա միշտ, երբ հարբած հյուրը փորձում էր բռնությամբ տիրել նրան: Նման դեպքերում նա չէր ամաչում նույնիսկ իր խոցոտ ամոթույքը ցույց տալ: Այդ պատճառով այցելությունները կամաց-կամաց դադարեցին: Եվ ապրելը օրեցօր դարձավ ավելի դժվար:
Այդ երեկո նա երկար նստեց` սեղանին թիկնած, ոչինչ չանելով և մտախոհ նայելով իր դիմաց: Հյուրերն առաջվա պես չէին այցելում նրան: Գիշերը մոտենում էր, ամեն ինչ լռել էր, և Ցզին-հուայի ականջներին էր հասնում միայն ծղրիդների երգեցողությունը: Իսկ քարե հատակով, չջեռուցվող սենյակում սաստկացող ցուրտը ջրի նման թափանցիկ նախ նրա մետաքսե կոշիկների, ապա դրանք նուրբ գրկած տոտիկների մեջ:
Ցզին-հուան որոշ ժամանակ նայում էր լամպի տամուկ լույսին, ապա ցնցվեց և թույլ հորանջեց: Գրեթե հենց այդ պահին ներկված դուռը թափով բացվեց, և ներս մտավ անծանոթ օտարերկրացի: Երևի այն բանից, որ դուռը թափով բացվեց, լամպի լույսը հանկարծ թրթռաց, բռնկվեց, և կիսամութ սենյակը լուսավորվեց տարօրինակ կարմիր լույով: Ոտքից-գլուխ այդ կարմիրով լուսավորված հյուրը մի քայլ ետ գնաց և փակեց դուռը: Ցզին-հուան վեր կացավ և զարմացած նայեց անծանոթ օտարերկրացուն: Հյուրը կլիներ երեսունհինգ տարեկան: Նա արևավառ, մորուքավոր և խոշորաչյա տղամարդ էր` սրճագույն բծերով կոստյումով և նույնիսկ սև կեպիով: Միայն մի բան էր անհասկանալի, թեև նա, անտարակույս, օտարերկրացի էր, բայց, որքան էլ տարօրինակ է, նրա տեսքից անհնար էր որոշել` ասիացի՞ է արդյոք նա, թե՞ եվրոպացի: Կեպիի տակից դուրս պրծած սև մազերով, հանգած ծխամորճն ատամների արանքում, շեմքի մեջ կանգնած` նրան կարելի էր դնել մահու չափ հարբած անցորդի տեղ, որը սխալմամբ է այստեղ հայտնվել:
_Ձեզ ի՞նչ է հարկավոր,- գրեթե նախատինքով հարցրեց փոքր-ինչ վախեցած Ցզին-հուան` չհեռանալով սեղանի մոտից: Հյուրը թափահարեց գլուխը, ինչ-որ, ինչ-որ անհասկանալի բան ասաց օտար լեզվով: Ի պատասխան` Ցզին-հուան գլուխը թափ տվեց, ինչից լամպի լույսի տակ առկայծեցին նրա նեֆրիտե ականջօղերը:
Տեսնելով, թե ինչպես է աղջիկը խոժոռել իր սիրուն հոնքերը` հյուրը հանկարծ բարձր քրքջաց, անբռնազբոսիկ շարժումով հանեց կեպին և օրորվելով ուղղվեց նրա մոտ: Թուլացած նստեց դիմացի աթոռին: Այդ պահին Ցզին-հուային հանկարծ նա թվաց այնքան հարազատ ու մտերիմ, կարծես վաղուց ճանաչել է նրան, ուղղակի չի հիշում` որտեղ և երբ: Հյուրն առանց ձևականությունների մատները խրեց սկուտեղի ձմերուկի կորիզների մեջ, բայց չչրթեց, այլ սկսեց ուշադիր նայել Ցզին-հուային, ձեռքի տարօրինակ շարժումներով և իր օտար լեզվով փորձելով ինչ-որ բան հասկացնել: Ցզին-հուան չհասկացավ նրա բառերի իմաստը, բայց աղոտ կռահեց, որ հյուրը գիտե, թե ինչով է զբաղվում ինքը: Չինարեն չհասկացող օտարերկրացիների հետ երկար գիշերներ անցկացնելը Ցզին-հուայի համար սովորական բան էր: Այդ պատճառով նա նորից նստեց և իր սովորույթի համաձայն բարեհոգի ժպտալով սկսեց շատախոսել` իր խոսքը համեմելով հյուրին բոլորովին անհասկանալի կատակներով: Բայց հյուրը ամեն երրորդ բառի վրա այնպես էր հռհռում, կարծես իրոք հասկանում էր, և ձեռքերն ավելի եռանդուն էին«խոսում»: Հյուրից օղու հոտ էր փչում, բայց նրա հարբած կարմիր երեսը առնացի կենսական ուժից այնպես էր փայլփլում, որ լուսավորվում էր ողջ խղճուկ սենյակը: Համենայնդեպս, Ցզին-հուայի աչքին մինչ այդ իր տեսած բոլոր օտարերկրացիների մեջ ամենագեղեցիկն էր` չխոսելով այլև Նանկինի իր ծանոթների մասին: Այսպես թե այնպես, բայց նա չէր կարողանում չմտածել, թե նախկինում հանդիպել է այդ տղամարդուն: Նայելով ճակատին թափված նրա սև գանգուրներին և անընդհատ զվարթ ժպտալով` Ցզին-հուան ջանում էր հիշել, թե որտեղ է այդ դեմքը տեսել:
«Արդյո՞ք նա չէ, որ իր գեր կնոջ հետ գետանավով էր եկել: Բայց` ոչ, նա շատ ավելի շիկահեր էր: Իսկ գոցե նա՞ է, որ լուսանկարեց Ցինվայում Կուն-Ցզիի դամբարանը: Բայց նա, կարծես թե, ավելի տարիքով էր: Այո, այո մի անգամ ես տեսել եմ. Լիդացյաոյում, կամրջի մոտ, հենց ռեստորանի դիմաց, ամբոխ էր հավաքված, և մեկը իսկևիսկ այս մարդու նման, հաստ մահակով խփում էր ռիկշայի մեջքին: Բայց... նրա աչքերը ոնց որ ավելի կապույտ էին»:
Մինչ Ցզին-հուան մտածմունքների մեջ էր` անծանոթը նույն զվարթությամբ լցրեց ծխամորճը, ծխեց, և սենյակը լցվեց անուշաբույր ծխով: Հետո հանկարծ նա ինչ-որ բան ասաց, ծիծաղեց, այս անգամ կամացուկ, և, բարձրացնելով երկու մատները, մոտեցրեց Ցզին-հուայի աչքերին, հասկացնելով «երկու» թիվը, որն, իհարկե, նշանակում էր երկու դոլար: Բայց Ցզին-հուան, որն այլևս հյուր չէր ընդունում, առաջվա պես ճարպկորեն չրթում էր և ի նշան մերժումի` երկու անգամ գլուխը տարուբերեց: Այդժամ հյուրը, փռվելով սեղանին, երեսը մոտեցրեց Ցզին-հուայի երեսին և արուօ աներկմիտ հայացքով նրա աչքերի մեջ նայելով` բարձրացրեց երեք մատները:
Ցզին-հուան, բերանում դեռ ձմերուկի կորիզները, փոքր-ինչ ետ քաշվեց, և նրա դեմքը վրդովմունք էր ցույց տալիս: Հյուրն, ըստ երևույթին, կարծեց, թե նա երկու դոլարով չի համաձայնվում: Մինչդեռ բոլորովին հնարավոր չէր նրան բացատրել, թե բանն ինչն է, քանի որ նա չինարեն չէր հասկանում: Դառնորեն զղջալով իր թեթևամտության համար` Ցզին-հուան իր սառն աչքերը մի կողմ թեքեց և կամա-ակամա տարուբերեց գլուխը:
Բայց անծանոթը թեթևակի ժպտաց և կարծես մի քիչ տատանվելով` չորս մատները բարձրացրեց և կրկին օտար լեզվով ինչ-որ բան ասաց: Վերջապես համբերահատ եղած Ցզին-հուան դեմքն այտին հենեց` չկարողանալով նույնիսկ ժպտալ, բայց հենց այդ ժամանակ որոշեց , որ իրեն մնում է գլխով «ոչ» ասել այնքան ժամանակ, մինչև դա հյուրին հոգնեցնի: Բայց հենց այդ պահին հյուրի ձեռքի բոլոր հինգ մատները վեր բարձրացան:
Հետո երկար ժամանակ նրանք շարունակում էին զրուցել ձեռքերի շարժումների և դիմախաղի միջոցով: Մատ առ մատ համառորեն բարձրացնելով առաջարկվող գինը` հյուրն ի վերջո ցույց տվեց, որ ինքը չի խնայի նունիսկ տասը դոլարը` պոռնկուհի համար պատկառելի գումար, չտատանեց Ցզին-հուային: Աթոռից վեր կենալով` նա հենվեց սեղանի կողքին, և երբ հյուրը շռայլորեն իր երկու ձեռքերի բոլոր մատները, զայրացած ոտքը խփեց գետնին և իրար ետևից գլուխը տարուբերեց: Եվ հենց այդ պահին խաչելությունը, չգիտես ինչու, պոկվեց կեռիկից և թեթև զնգոցով ընկավ քարե հատակին, Ցզին-հուայի ոտքերի մոտ:
Նա ձեռքն իսկուն մեկնեց և խաչելությունը խնամքով բարձրացրեց: Պատահաբար նրա աչքն ընկավ խաչված Քրիստոսի դեմքին, և, տարօրինակ բան` այդ դեմքը կարծես իր սեղանի մոտ նստած օտարերկրացու իսկական արտացոլումը լիներ:
«Ահա թե ինչու էր ինձ անընդհատ թվում, թե ես նրան նախկինում տեսել եմ, ախր, սա հենց տեր Քրիստոսի դեմքն է»:
Բրոնզե խաչելությունը կրծքին սեղմած` Ցզին-հուան ցնցված նայում էր հյուրին: Հյուրը, ում դեմքը գինուց կարմրատակել էր և առաջվա պես լամպի լույսով լուսավորված էր, ժամանակ առ ժամանակ ծխամորճը բերանին էր մոտեցնում և բազմանշանակ ժպտում: Եվ նրա աչքերը չէին կտրվում Ցզին-հուայից, վերուվարելով նրա փոքրիկ մարմնով մեկ, ճերմակ պարանոցով և ականջներով, որոնց վրա փայլում էին նեֆրիտե ականջօղերը: Բայց Ցզին-հուային թվում էր, թե նույնիսկ այդ վիճակում հյուրց մի տեսակ վեհություն է ճառագում:
Մի քիչ սպասելով` հյուրը ծխամորճը բերանից հանեց և գլուխը բազմանշանակ խոնհարելով` ծիծաղաձայն ինչ-որ բան ասաց:
Այդ խոսքերը Ցզին-հուայի վրա հմուտ հմուտ հմայողի շշունջ ազդեցություն ունեցան: Արդյո՞ք նա չէր մոռացել իր մեծահոգի որոշման մասին: Խոնհարելով ժպտացող աչքերը և բրոնզե խաչելությունը կրծքին սեղմած` նա ամոթխած մոտեցավ խորհրդավոր հյուրին:
Հյուրը տաբատի գրպանի մեջ արծաթե դրամները հաշվեց, որոշ ժամանակ հիացավ առաջվա պես աչքերով ժպտացող Ցզին-հուայով, բայց հանկարծ նրա աչքերի մեջ կրակ բռնկվեց, նա վեր թռավ տեղից և ամուր գրկելով Ցզին-հուային` նրան սեղմեց օղեհոտ իր գրկում: Ցզին-հուան, ասես գիտակցությունը կորցրած, գլուխը ետ գցած, գունատ այտերը` հանկարծ շառագունած, հմայված նայում էր հյուրի աչքերին: Հասկանալի էր` նա այլևս չէր կարող կշռադատել` տրվե՞լ տարօրինակ օտարերկրացուն, թե՞ խույս տալ նրա համբյուրներից` նրան չվարակելու մտավախությամբ: Իր շրթունքները հանձնելով մազումորուքի մեջ կորած նրա բերանին` Ցզին-հուան գիտեր միայն մի բան. Նրա կուրծքը ափեափ լցված էր առաջին սիրո հայտնության բերկրանքով:
Մի քանի ժամ անց արդեն մարած լամպով սենյակում հազիվ լսելի էր ծղրիդների ձայնը, որն աշնանային թախիծ էր խառնում երկու քնածների երազային շնչառությանը: Եվ Ցզին-հուայի երազը, պոկվելով մահճակալի փոշոտ առագաստից, բարձրացավ վեր, վեր, դեպի աստղաշատ և լուսնապսակ գիշերը:
...Ցզին-հուան նստած էր կարմիր սանդալենուց պատրաստված աթոռին և սեղանիկին դրված զանազան ուտեստներն էր ճաշակում զույգ ձողիկներով: Ծիծեռնակի բույն, շնաձկան լողակ, խաշած ձվեր, ձկնապուխտ, տապակած խոզ, ձկնապուր... Անհաշիվ ուտելիքներ: Իսկ սպասքը կազմում էին երկնագույն լոտոսներով և ոսկեփայլ փյունիկներով ջրաներկված գեղեցիկ ափսեներ ու պնակներ: Նրա թիկունքում շղարշե վարագույրը ծածկում էր պատուհանը, որից անդին, ըստ երևույթին, գետ էր հոսում. Սենյակում լսելի էր գետի անընդհատ քչքչոցը և ուրախ ճողփանքի ձայնը: Ցզին-հուային թվում էր, թե նա գտնվում է մանկուց իրեն հարազատ Ցզինվայում: Բայց նա, անտարակույս, երկնքում էր, Քրիստոսի հարկի տակ:
Ստեպ-ստեպ Ցզին-հուան վայր էր դնում ձողիկները և դիտում էր շուրջը: Բայց ընդարձակ սենյակում միայն վիշապազարդ սյուներ էին, կերակուրներից ելնող գոլորշով պատված խոշոր քրիզանթեմներով ծաղկամանները, և ուրիշ ոչ մի շունչ:
Եվ սակայն, բավական էր` ափսեն դատարկվեր, Ցզին-հուայի աչքի առաջ, չգիտես որտեղից, հայտնվում էր տաք բուրմունք արձակող մի նոր ուտելիք: Եվ հանակարծ տապակած կաքավը, որին նա դեռ չէր էլ հասցրել դիպչել, թևերը թափահարեց և շուռ տալով գինու սափորը` հասավ առաստաղին:
Այդ ժամանակ Ցզին-հուան զգաց, որ ինչ-որ մեկը թիկունքից լռիկ մոտեցել է իր աթոռին: Այդ պատճառով, վայր չդնելով ձողիկները, նա արագ ետ շրջվեց: Այնտեղ, որտեղ ըստ նրա, պետք է պատուհան լիներ, պատուհանի փոխարեն փայտից պատրաստված մետաքսապատ աթոռին վեհորեն նստած էր անծանոթ օտարերկրացին, ատամների արանքում` ղեյլանի երկար բրոնզե ծխամորճ: Ցզին-հուան անմիջապես ճանաչեց այս գիշեր իրեն հյուր եկած օտարերկրացուն: Միայն թե հիմա նրա գլխավերևում, մեկ ապակու հեռավորության վրա, նշմարվում էր նուրբ լուսապսակ, որ երեք օրական լուսին էր հիշեցնում:
Հենց այդ պահին, կարծես սեղանի վրայից դուրս պրծնելով, մեծ ափսեի մեջ հաըտնվեց ախորժաբեր ուտելիք: Նա իսկույն մեկնեց ձողիկները և ուզում էր համեղ պատառ վերցնել, բայց հանկարծ հիշեց ետևում նստած օտարերկրացուն և ուսի վրայով նայելով` ամոթխած հարցրեց.
_Դուք սեղանին չե՞ք մոտենա արդյոք:
_Ոչ, մենակ կեր: Եթե դու հիմա ուտես, քո հիվանդությունն այս գիշեր կչքանա:
Լուսապսակով օտարերկրացին այդ բառերը ասելիս ծխամորճը բերանից չէր հանել և ժպտում էր մի ժպիտով, որ լի էր անսահման սիրով:
_Ուրեմն` դուք չե՞ք կամենում ուտել:
_Ե՞ս: Ես չեմ սիրում չինական խոհանոց: Դու դեռ ինձ չե՞ս ճանաչել: Հիսուս Քրիստոսը երբեք չինական կերակուր չի կերել:
Այս բառերից հետո նանկինյան Քրիստոսը դանդաղ վեր կացավ աթոռից և, մոտենալով թիկունքից, քնքշորեն համբուրեց ապշահար Ցզին-հուայի այտը:

Ցզին-հուան դրախտային քնից արթնացավ, երբ սենյակն արդեն լցվում էր աշնանային պաղ այգաբացի լույսերով: Բայց մահճակալի փոշոտ, նավակաձև առագաստի տակ դեռ տաք կիսախավար էր: Այդ կիսամթի մեջ աղոտ ուրվագծվում էր մինչև բերանը հին, գունաթափ բրդե ծածկոցով փաթաթված Ցզին-հուայի դեմքը, և նա աչքերը դեռ բաց չէր արել: Հավանաբար գիշերային քրտինքից նրա յուղած մազերը կպել էին իրար և թափվել երեսին, իսկ կիսաբաց շրթունքների արանքից, ինչպես բրնձահատիկներ, սպիտակին էին տալիս մանր ատամիկները:
Թեև Ցզին-հուան արթնացել էր, բայց նրա հոգին դեռ թափառում էր երազի դրվագներում` շքեղ քրիզանթեմների, տապակած կաքավների, Հիսուս Քրիստոսի պատկերներով... Սակայն առագաստի տակ ավելի ու ավելի շատ էր արևի լույս ընկնում` նրա երանելի անուրջներն ընդհատելով բիրտ իրականության հստակ գիտակցությամբ, այն բանի գիտակցությամբ, որ երեկ շաքար եղեգե այս մահճակալի վրա նա պառկել է խորհրդավոր անծանոթի հետ: «Բա որ հիվանդությունը կպչի նրա՞ն...»` այս մտքից Ցզին-հուան իրեն ահավոր վատ էր զգում, և նրան թվում էր, թե նա այս առավոտ ի զորու չի լինի նայել տղամարդու դեմքին: Բայց հանկարծ անհաղթահարելի ցանկություն ունեցավ տեսնել նրան. Գոնե մի անգամ էլ նրա արևավառ, սիրելի դեմքին չնայելը շատ ծանր կլիներ Ցզին-հուայի համար: Փոքր-ինչ տատանվելով` նա զգուշորեն բացեց աչքերը և նայեց մահճակալին: Սակայն, ի զարմանս իրեն, և' մահճում, և' ընդհանրապես սենյակում, ծածկոցով փաթաթված Ցզին-հուայից բացի` մարդ չկար` ո'չ Քրիստոսի նման անծանոթը, ո'չ էլ ուրիշ որևէ մեկը:
«Ուրեմն` դա էլ եմ երազում տեսել»...
Ցզին-հուան վրայից գցեց կեղտոտ ծածկոցը և վեր կացավ: Հետո զույգ ձեռքերով տրորելով աչքերը, ետ տարավ ծանր առագաստը և դեռ քնատ աչքերով սենյակը զննեց:
Պաղ առավոտը սենյակի բոլոր իրերն անողոք լույսի տակ էր ցույց տալիս: Հին սեղանը, մարած լամպը, աթոռները (մեկը շուռ էր տված հատակին, մյուսը շրջված էր դեպի պատը), ամեն ինչ այնպես էր, ինչպես նախորդ երեկոյան: Իսկ սեղանին, ձմերուկի չրթած կորիզների մեջ, աղոտ փայլում էր փոքրիկ խաչելությունը: Թաթելով լույսից շլացող փայլերը և տնտղելով սենյակը, Ցզին-հուան միաժամանակ անշարժ նստեց դեռ չհարդարված մահճին:
_Ոչ, երեկվանը երազ չէր...-շշնջաց` մտածելով անծանոթի անհասկանալի անհետացման մասին: Իհարկե, կարելի էր մտածել, որ նա սուսուփուս դուրս է եկել, մինչ աղջիկը քնած է եղել: Բայց Ցզին-հուան չէր հավատում, որ գիշերն իրեն այդքան ջերմորեն գուրգուրող տղամարդը կհեռանար` առանց հրաժեշտի մի բառ ասելու: Ավելի ճիշտ` նրա համար շատ ծանր էր հավատալ, որ հենց այդպես էլ եղել է: Բացի այդ, Ցզին-հուան մոռացել էր խորհրդավոր օտարերկրացուց ստանալ խոստացած տասը դոլարը:
«Մի՞թե նա իրոք գնացել է»:
Դառնացած սրտով նա ուզում էր հագնել ծածկոցին գցված մետաքսե սև զգեստը, երբ հանկարծ նրա մեկնած ձեռքը քարացավ, իսկ երեսն ասես վառվեց: Արդյո՞ք նրա ներկած դռան ետևում խորհրդավոր օտարերկրացու քայլերի ձա՞յնը որսաց, թե՞ բարձն ու ծածկոցը ողողած օղեհոտը գիշերային հուշն արթնացրեց: Ոչ հենց այդ ակնթարթին Ցզին-հուան զգաց, որ հրաշք է եղել, և իր մարմնի վրա չարորակ սիֆիլիսային խոցերը մի գիշերվա մեջ իսպառ ու անհետ չքացել են, ասես րեն էլ եղել:
«Ուրեմն` իրոք Քրիստոսն էր»: Միտակ շապկով թռչելով անկողնուց, ինքնամոռաց, ծնկելով քարե սառը հատակին, ինչպես համբարձված Տիրոջ հետ զրուցող չքնաղ Մարիա Մագթաղինացին, ջերմորեն աղոթեց խաչելության առաջ:

Արդեն հաջորդ տարի, գարնանային մի երեկո, ճապոնացի այն երիտասարդ զբոսաշրջիկը, որ մի անգամ արդեն գիշերել էր Ցզին-հուայի մոտ, նորից նստած էր նրա դիմաց, լամպի լույսի տակ, սեղանի մոտ:
_Իսկ խաչելությունը դեռ պատի՞ն է,- փոքր-ինչ ծաղրական երանգով նկատեց նա, և այդ ժամանակ Ցզին-հուան, անմիջապես լրջանալով, նրան պատմեց զարմանահրաշ այս պատմությունը, թե ինչպես է մի անգամ Քրիստոսը գիշերով Նանկին եկել և իրեն բուժել սարսափելի հիվանդությունից:
Լսելով աղջկան` երիտասարդ ճապոնացի զբոսաշրջիկն իր մեջ ահա թե ինչ մտածեց.
«Ես ճանաչում եմ այդ օտարերկրացուն: Ճապոնա-ամերիկայան խառնածին է, անունը, կարծեմ, Ջորջ Մերրի է: Նա պարծեցել էր Ռոյթեր գործակալության իմ ծանոթ թղթակցի մոտ, թե մի անգամ Նանկինում գիշերն անց է կացրել մի մատղաշ պոռնկուհու հետ, քրիստոնեուհու, և երբ վերջինս դեռ քաղցր քնած է եղել` սուսուփուս ճողոպրել է: Երբ ես վերջին անգամ Նանկինում էի, իջևանել էի հենց այս հյուրանոցում, որտեղ և նա, այնպես որ, նրան առա այսօր դեմքով հիշում եմ: Նա ներկայացավ որպես անգլիական ինչ-որ թերթի լրագրող, բայց իրականում շատ անպիատան և վատ մարդ էր: Հետո նա սիֆիլիսի հողի վրա խելագարվեց... Ստացվում է, որ նա այս կնոջից է վարակվել: Եվ այս կինը մինչև հիմա այդ սրիկային Քրիստոսի տեղն է դնում: Ասե՞մ նրան ճշմարտությունը, թե՞ լռեմ, որպեսզի նա ցմահ մնա իր երազի մեջ, որ Արևմուտքի հնագույն ավանդազրույց է հիշեցնում...»:
Երբ Ցզին-հուան ավարտեց իր պատմությունը, ճապոնացին լուցկով վառեց և ծխեց իր բուրավետ սիգարը: Եվ դիտմամբ ընդունելով այնպիսի տեսք, կարծես իրեն շատ հետաքրքրում է աղջկա պատմածը` մի կերպ հարցրեց.
_Ահա թե ինչ... Տարօրինակ է: Եվ դու դրանից հետո էլ ոչ մի անգամ չե՞ս հիվանդացել:
_Ոչ, ոչ միա անգամ,- առանց տատանվելու և պարզերես պատասխանեց Ցզին-հուան` շարունակելով ձմերուկի կորիզ չրթել:

среда, 23 марта 2011 г.

ՃԱՊՈՆԱԿԱՆ ԱՌԱԾՆԵՐ ԵՎ ԱՍԱՑՎԱԾՔՆԵՐ-6

 
Ճապոնական առածներն ու ասացվածքները վերցված են 1969-ին «Հայաստան» հրատարակչության կողմից հրատարակված «Արևելքի ժողովուրդների առածներ և ասացվածքներ» գրքից: Թարգմանությունը` Ս. Ա. Բունիաթյանի:

Ուր ուժն է օրենքը, այնտեղ օրենքն անուժ է:
Ուրախությունն ու տրտմությունը կյանքի ուղեկիցներն են:
Ուրիշ երկիր ես գնում, իմացիր ինչն է այնտեղ արգելված:
Ուրիշի բերանը դուռ չի, որ փակես:
Ուրիշի բրինձը միշտ սպիտակ է երևում:
Ուրիշի ճանապարհը լուսավորեց, ինքը ընկավ փոսի մեջ:
Ուրիշի շորը վրայովդ չի լինի:
Ուրիշի վերշոկը տեսնում է, իր արշինը չի տեսնում:
Ուրիշին օգնողն իրեն է օգնում:
Փառք ձեռք բերելն ավելի հեշտ է, քան պահպանելը:
Փայտով ջուր ծեծելն անօգուտ է:
Փաստերը դատողություններից ուժեղ են:
Փարոսն իր տակը լույս չի տա:
Փող ունես, բարեկամներ էլ ունես:
Փողով դժոխքում էլ չես կորչի:
Փոքր լճակում մեծ ձուկ չի լինի:
Փոքրից մեծն է գոյանում:
Քաղցած շունը փայտից չի վախենա:
Քամին մոլեգնում է, իսկ լեռներն անշարժ են:
Քանի որ ցանել ես, պետք է հնձես:
Քաջ զորավարը վախկոտ զինվորներ չի ունենա:
Քարերն էլ են խոսում:
Քնածթռչունի վրա որսորդն էլ չի կրակում:
Քո մասին հարցրու ուրիշներին:
Օձն ուղիղ բամբուկի մեջ էլ է աշխատում գալարվել:

пятница, 18 марта 2011 г.

Գրանիշում

«Գրանիշի» անդրանիկ համարում տպագրվել է միջնադարյան ճապոնացի բանաստեղծ Ռուբոկո Սյոյի էրոտիկ թանկաների ծավալուն հավաքածու: Ամսագիրը վաճառվում է «Բյուրոկրատ» խանութում:

ՍՈՒՐԵՆ ՀԱՍՄԻԿՅԱՆ / Դաժան, դաժան աշխարհ և հույսի բեկոր (Ճապոնական կինոարվեստի մասին)

Տպագրվել է «Գարուն» ամսագրի 1967 թվականի 4-րդ համարում:

Մոտ վեց տարի առաջ էկրանների վրա հայտնվեց արտասովոր մի ֆիլմ` «Լերկ կղզին»: Մեզ հայտնի ֆիլմերից առաջինն էր, որտեղ ոչինչ տեղի չի ունենում, չկան սուր բախումներ, իրադարձություններ, իրադարձություններ և այլն:
Ճապոնական ռեժիսոր Կանետո Սինդոյի ֆիլմում ցույց են տրված երկու հոգի. Մի տղամարդ, մի կին, նրանք ամուսիններ են, սակայն երկուսն էլ լուռ են մնում ամբողջ ժամանակ, միմյանց կարծես չեն զգում և զբաղված են մի շատ պարզ գործողությամբ` նավակով ափից կղզի են տանում խմելու ջուր: Հետո, դույլով լծակը ուսերին գցած բլրով բարձրանում են վերև... Այնուհետև այդ ջուրը տանում են դեպի մարգերը գնացող մի կածանով: Ջրում են իրենց ցանքը-իրենց տնտեսությունը, իրենց միակ հարստությունը:
Եվ նորից է կրկնվում այդ գործողությունը: Մի անգամ ևս: Եվս մի քանի անգամ: Դա ֆիլմում տեղի ունեցող միակ շարժումն է: Եվ այդ շարժումը մատուցվում է միևնույն ռիթմով, չ՞է որ անհնար է թռիչք կատարել էտապի վրայով: Եվ այդ սոսկալի անդադար ռիթմի մեջ հասունանում է ֆիլմի նյարդը:
Որոշ հանդիսատեսներ հեռանում էին այդ ժապավենի դիտումից, ցավալի է, որ հեռանում էին այն պահին, երբ տեղի էր ունենալու... հենց այն «գրեթեն», որը, այնուամենայնիվ, կատարվում է ֆիլմում:
Այդ դիտողներին դուր չէր եկել ֆիլմի նյարդը: Կարծես թե դա հեղինակի կամ հերոսների շատ սրտովն էր:
Բայց շատ տարօրինակ էր, նույնիսկ անհեռատես և ուղղակի ոչ առանձնապես գրագետ դիտողը կպչում էր նշանակետին, չէ՞ որ արդեն անտանելի էր, հնարավոր չէր նայել կյանքի տաժանակրությանը, որը պատկերված էր անդադար ռիթմերով: Չէ՞ որ պետք է լինի մի սահման` կարելիի և, առհասարակ, գոյություն ունեցող ռեալ իրականության համար...
Ե'վ գեղջկուհին, և' նրա ամուսինը չէին կարող անընդհատ շարունակել միևնույնը:
Կինը պայթում է, նա կատաղորեն շրջում է դույլերը, թափում ջուրը: Անխնա, մոլեգնած, սկսում էոչնչացնել ցանքսերը: Հետո ջղային հեկեկոցով ընկնում է գետնին...
Դա կյանքի հավիտենական անփոփոխության ասքի գագաթնակետն է: Դա բողոք է անփոփոխության դեմ, դա նրա կործանումն է: Հիշենք նախկին էպիզոդը, որտեղ կինը ջուրը պատահաբար թափեց, բայց ամուսինը ապտակեց նրան: Իսկ հիմա նա ի վիճակի է նույնիսկ կնոջ բողոքը գնահատել: Դա մի ակնթաթրթ երևաց նրա աչքերում: Բայց դա միայն ակնթարթ էր... Նա շարունակում է իր սովորական ճանապարհը, սպառնալով, պահանջելով, հրավիրելով, որ կինը գնա իր ետևից: Եվ ետ չընկնի: Չի կարելի խորտակել աշխարհում սահմանված իրերի սկզբնական և անսասան կարգը. Ափ-ծով-կղզի, կղզի-ծով-ափ... Հենց դա էլ աշխարհն է: Նրանց համար այլ աշխարհ գոյություն չունի: Այդ նախակարգման մեջ էլ հենց նրանց կյանքի իմաստն է: Աշխարհում լռություն է: Մարդիկ նույնիսկ համր են:
Ամեն ինչ` կրքեր, խոհեր, երազանքներ, սուզվել է ամենատարրական, միանշանակ շարժուձևի մերկ, փակված շրջանակի մեջ:
«Լերկ կղզին» մարդկային գոյի ընկալումով ապշեցնում է մեզ, մարդկային գոյությունը, որը հասցված է գործողությունների, նույնիսկ բնազդների այնպիսի սահմանի, որից հետո հնարավոր է միայն կանգառ` մահը:
Այո, մահը: Այդ էր ասում ֆիլմի հերոսի լուռ ու տխուր հայացքը, որը կնոջը և առհասարակ գոյությանը վերադարձնում է իր սովորական հունը: Քիչ առաջ թաղել են իրենց երեխային, և աշխատանքային վերջին երթը, որքան էլ տարօրինակ է, արդեն ձեռք է բերում մահի, դատարկության չընդունման անսպասելի երանգ: Կինը ոգեշնչվում է հեկեկանքների միջոցով: Ամուսինը հայացքով հրավիրում է նրան հետևել իրեն, և լռությունը ֆիլմում մեկ անգամ մատնում է այդ մարդու ներաշխարհը, գիտակցությունը...
Դա լռության և ֆիզիկական մերկ գոյության դատապարտված մարդու հոգեկանի հայտնագործումն է:
Ֆիլմը թվում է հրաշք, ճապոնական կինոարվեստի հայտնություն: Մենք կինոյում Ասիան սովորել ենք ընկալել ծայրահեղորեն միակողմանի, մեր մեջ մշակել ենք նույնիսկ վերաբերմունքի շտամպ: Ե'վ հնդկականը, և' ամեն կարգի ասիականը կինոյում, ոմանց համար միախառնվում և դառնում է ինչ-որ անհեթեթ մի հրեշ, որը վանում է իր պարզունակությամբ ու քաղցր-մեղցրությամբ, իսկ ոմանց համար էլ, ընդհակառակը, այդ անհեթեթ հրեշը մշտապես հանդես է գալիս իր հիպնոսող ներգործությամբ. Դա այսպես թե այնպես լեցուն է լավ ծանոթ կրքերով ու տառապանքներով: Եվ ահա մի ֆիլմ, որտեղ կրքերը հասցված են այնպիսի մինիմումի, մի ֆիլմ, որը եվրոպական ամենանրբաճաշակ արվեստագետն անգամ չէր համարձակվի թույլ տալ:
Այդ ֆիլմը բացատրելու համար ստիպված էինք դիմել մաշված ճշմարտությունների. Ճապոնիան անակնկալների, ամենաանսպասելի հակասությունների, բոլոր տեսակի տենդեցների վառ դրսևորման երկիր է...
Բայց մինչ «Լերկ կղզին» Ճապոնիայում կար մի ռեժիսոր, որին համարում էին աշխարհի առաջնակարգ ռեժիսորներից մեկը:
Երբ երիտասարդ ճապոնացին գալիս էր Եվրոպա` կինոնրթություն ստանալու, այնտեղ զարմացած հարցնում էին. «Չէ՞ որ դուք Կուրոսավա ունեք»: Մինչդեռ Կուրոսավան մեզ մոտ հայտնվեց ոչ անմիջապես, մի ֆիլմով, որը քիչ բան էր ասում... «Չարերը կենդանի են մնում»: Դա ռեժիսորի վերջին ֆիլմերից է: Այդ ֆիլմը, անկասկած, ուշադրություն էր գրավում իր առաջ քաշած հարցերի սրությամբ ու լայնությամբ, ընդհանրացումներով, դրամատիկական իրադրությունների խստությամբ:
Այդ նկարում ինչ-որ ուժ էր կռահվում, կռահվում էր ստեղծողի հզոր խառնվածքը: Ինչ-որ մեծ բանի նախազգացում կար... Դա հիմք ուներ. Սխալը սկզբունքային չէր: Ֆիլմը ոչ թե նախագուշակում էր, այլ հիշեցում, ինչ-որ այլ փայլքի արտացոլումն էր, վաղ շրջանը մեծ հայտնագործության, «Ռասյոմոնի», իսկական Ամերիկայի` ճապոնական կինոմատեգրաֆիայի հայտնագործության, որը տեղի ունեցավ «Լերկ կղզուց» տասը տարի առաջ, 1951 թ. Վենետիկի ֆեստիվալում:
1966 թ. Մեր դիտողները վերջապես տեսան «Ռասյոմոնը»: Եվ հիմա շատ բան կարելի է բացատրել. և «Կղզու» գաղտնիքը, և... Սակայն, լուծելով հին հանելուկը, մենք կանգնեցինք նորերի առջև:
Ճապոնական սֆինքսը անսպառ է:
Դրանք հավերժական հանելուկներ են, ինչպես ինքը` արվեստն է:
Հին Ռասյոմոն տաճարների կամարների տակ ծնունդ են առնում բանող հարցեր` կա՞ արդյոք աշխարհում ճշմարտություն: Ֆիլմում հանելուկը այդ հարցերին տված պատասխանների ուղին է, բայց իրենք` հարցերը, ծնունդն են առել իրականությունից, մարդու բնությունից:
«Ռասյոմոնը» ճանաչված է որպես նորարարական ֆիլմ. Միևնույն իրադարձությունը ցուցադրվում է մի քանի անգամ` ելնելով յուրաքանչյուր մասնակցի, շահագրգռված անձնավորության կամ պարզապես վկայի տեսակետից: Իրադարձությունը միաշերտ է. Պատճառաբանությունները ուղղագիծ են և ամեն մի արարք կարելի է արդարացնել (ավազակը բռնկված է մի կնոջ տիրանալու կրքով, սամուրայը փոթորկվում է հարստանալու տենչով...):
Եվ բռնություն է գործադրված, և մարդասպանություն. Բոլոր փաստերն անհերքելի են, դեդեկտիվը բացառված է, դատարանը այլևս, թվում է, գործ չունի:Դատական հանցանշանները չեն պակասում: Չէ՞ որ ավազակը հանձն է առել սպանությունը, ընդ որում, նա այդ արել է իր կամքով, առանց հարկադրման, արել է նույնիսկ մի տեսակ պարծենկոտությամբ...
Հենց այստեղ ենք դիպչում ֆիլմի առեղծվածին:
Կուրոսավան բռնել է թելի ծայրը, հիմա նա քանդելու է ամբողջ կծիկը:
Այն հարցը, թե ինչպես են սպանել սամուրային, ֆիլմի սյուժեում դառնում է կենտրոնական: Եվ այդ ինչպեսը ծնում է բազմաթիվ ինչուներ:
Ցուցմունք է տալիս կինը... և նրա պատմածի տրամաբանությամբ այնպես է ստացվում, որ ինքն է սպանել ամուսնուն:
Կանչվում է սպանված սամուրայի ոգին և գուշակ կնոջ միջոցով ցուցմունքներ է տալիս: Այդ պատմածից կարելի է անել անսպասելի եզրակացություն. Կատարվել է ոչ թե սպանություն, այլ` ինքնասպանություն:
Բայց չէ որ թվում է, և' ավազակը, և' կինը, և' սամուրայը հոգեբանորեն արդարացնում են իրենց:Իսկ արդյունքը ստացվում է, որ նրանցից յուրաքանչյուրը կատարվածի համար իր վրա քրեական պատասխանատվություն է վերցնում:
Սա ի՞նչ ֆանտասմագորիա է:
Չէ որ Կուրոսավան մեր ուշադրությանը ներկայացրեց իրենց նախաստեղծ կրքերով ու ավյունով պարզունակ մարդկանց և հանկարծ այդ ամենը տվեց ամենանուրբ բացատրությունը. Այդ մարդկանց ամեն մի բնազդը ազնվացած է բանականությամբ, ինքնավերլուծությամբ: Մի՞թե Կուրոսավան ուզում էր ապացուցել, որ մարդու կառուցվածքի բարդ մեխանիզմ ադեկվատ չէ բնությանը, որ մարդու հոգին միանգամայն անբացատրելի կերպով բաղկացած է իրար անհարիր, միմյանց բացասող հակասություններից: Բայց եթե հակասությունները բացասում են իրար, նշանակում է ոչինչ չկա, չկան նաև այդ հակասությունները: Սակայն նովելներում, «վերսիաներում», հերոսների ամեն մի շարժում մեզ զարմացնում է պարզ և խոր դրդապատճառներով: Լսենք կնոջը, կանգնենք նրա տեսանկյունին և ամուսնու հեգնական հայացքը բռնաբարությունից հետո, իսկապես որ, դժվար է տանել. չէ որ այդ հայացքը հատուցում է, պատժող սուր է: Խղճի դաշույնը ավելի սոսկալի է, քան իրականը: Կինը խնդրում է ի կատար ածել: Բայց դահիճ լինելու համար պետք է ատել. Ամուսինը միայն արհամարհում է, նույնիսկ անտարբեր է կնոջ հանդեպ:
Այդ ժամանակ կինը վերցնում է զենքը և սպանություն է կատարում: Արարքը տրամաբանական է, ու թեև դառնում է նոր հանցագործություն, միևնույն է, նա միայն այդպես կարող է արդարանալ:
Լսեք ամուսնուն, իսկ ավելի ճիշտ, նրա աչքերով նայենք կնոջը` բռնությունից հետո: Եվ չես կարող չզգալ գերմարդկային վիշտը, որը խոցում է սամուրայի ուղղակի սիրտը: Չէ՞ որ այդ կինը սիրով է նայում ավազակին: Սիրով-դրանում ասված է ամեն ինչ: Այժմ ճանապարհը տանում է դեպի ինքնասպանություն: Միայն ավազակի արդարացման միջոցով է սամուրայը տեսնում իր հոգու փրկությունը:
Կուրոսավան առակ է պատմում այն մասին, որ ոչ կա և ոչ էլ կարող է լինել մի ընդհանուր ճշմարտություն, որ մեր ամբողջ գիտելիքը աշխարհի մասին շատ խախուտ է: Անգամ երկիմաստությունից զուրկ երևույթը չի կարող անկողմնակալ գնահատական ստանալ:
Այդ ֆիլմը նկարահանված է ճապոնական դասական գրող Ակուտագավայի «Թավուտում» և «Ռասյոմոնի դարպասները» պատմվածքների մոտիվներով: Առաջին պատմվածքը կառուցված է տեսակետների հակասության և անզուգադրության վրա: Այնտեղ երեք տարբերակ կա: Կա այն ամենը, ինչը մտել է 1950 թ. ֆիլմի մեջ և այժմ ընկալվում էորպես օբյեկտիվ ճշմարտությանը հասնելու անհնարինության նորարարական ըմբռնում: Բայց Ակուտագավան չորրորդ տարբերակը չուներ: Դա հայտնվեց կուրոսավայի մոտ: Հայտնվեց այն ժամանակ, երբ, թվում էր, թե օբյեկտիվ ճշմարտության օգտին եղած բոլոր արգումենտները սպառված են:
Եվ հայտնվեց նույնիսկ ոչ թե այն պատճառով, որպեսզի ցույց տա, թե, այնուամենայնիվ, ճշմարտություն գոյություն ունի, այլ` որպեսզի բաց անի աշխարհում գոյություն ունեցող հրեշավոր հարաբերակցության արմատները, բնույթը. Աշխարհ, ուր այնքան տարբեր ու հակասական տեսակետներ գոյություն ունեն:
Եվ այդ արմատները բավական անմխիթար են:
Չորրորդ նովելի հերոսները արտաքնապես այնպիսին են, ինչպիսին պատկերանում էին «իրենց» տարբերակներում:
Գիտակցված կեղծիքի և կանխակալության մեջ նրանց չես մեղադրի: Տեղաշարժերը ինքնաբերաբար են, բայց շատ էական: Իրենք մերկացնում են հոգիները:
Կինը պարզապես էգ է, զուրկ ամեն տեսակի հոգևոր հատկություններից, նրան հարկավոր է, որ ուժեղը տիրանա իրեն: Նրան ապացույց է պետք, պետք է ուժի դրսևորում: Նա իր վրա ոչ թե ինչ-որ չափանիշների և ձգտումների իշխանություն է ճանաչում, այլ ուժի, մերկ, ոչնչով չքողարկված ուժի իշխանություն: Հենց այդ է պահանջում ավազակից:
Բայց նույնիսկ նա ինքը, այդ տգեղ, ոչնչից չամաչող էգը, ինչ-որ բանում գերազանցում է տղամարդկանց, որոնք ընդունակ չեն նույնիսկ պահպանել գայլերի համայնքի օրենքներն ու կանոնները: Իհարկե, ոչ այն պատճառով, որ դրանք մարդիկ են և չեն կարող հարմարվել ոչ հոգևոր կյանքի, այլ այն, որ նրանք պարզապես այլասերված և աննշան էակներ են, որոնք կորցրել են ամեն տեսակի արժանապատվություն:
Այդ նովելում ամուսինը նման չէ ո'չ իրեն, ո'չ էլ կնոջ պատկերացրածին: Ե'վ մեկ, և' մյուս դեպքում մի սուտ կա, որը կարծես ազնվացնում է ամուսնուն:
Հիշենք, որ ավազակը նույնպես իր պատմության ընթացքում անընդհատ ընդգծում է, որ գործ է ունեցել արժանի ախոյանի հետ, այնպիսի միմարտիկի, որի նմանին նա հաճախ չի հանդիպել: Ավազակի համար այդ մենամարտի վեհությունը ընդգծելը, ցույց տալը, որ նա հաղթել է ազնիվ, գրեթե հավասար մարտում, շատ կարևոր է, քանի որ իրականում վեհություն չէր եղել: Եվ, առհասարակ, մենամարտ նույնպես չէր եղել...
Սամուրայ-ամուսինը բանականությանը ուղղված դեմագոգիկ բողոքարկներով ներկայացնում է իր ցանկությունը և խուսափում է այդ կնոջ` այդ «գարշելի արարածի» պատճառով ավազակի հետ կռվի բռնվել: Նա լքում է այդ կնոջը, բայց և իր համար աննկատելի կերպով տրորում է սեփական արժանապատվությունը: Նրա գեղեցիկ ժեստի գինը, ժեստ, որով նա հաշտություն է առաջարկում, ընդամենը մի բան է` վախկոտություն: Բայց նրանից ավելի լավ չէ նաև ինքը` ավազակը, որը կրքերին հագուրդ է տվել, բայց պատասխան տալու ցանկություն չունի:
Իհարկե, եթե նրան պետք լիներ սկզբում սպանել ամուսնուն, որպեսզի հետո կնոջը նվաճի, մեծ ճանապարհի այդ ավազակը ոչ մի րոպե չէր տատանվի: Բայց հիմա նրա ինչի՞ն էր պետք մենամարտը: Նա կշտացած է և այդ իսկ պատճառով էլ անտարբեր է: Նա դրդապատճառ չունի:
Միայն այն ժամնակ, երբ կինը թքեց նրա երեսին, վիրավորեց նրա ինքնասիրությունը, նա դժկամորեն ձեռքն առավ զենքը:
Իր տեսակետի մեջ ավազակը մի բանում իրավացի էր. Հակառակորդները, այնուամենայնիվ, գրեթե հավասար են: Երկուսն էլ դողում են, երկուսն էլ խուսափում են կռվից:
Առաջին անգամ կինոյում մի մենամարտ տեսանք, որը կարելի է պարոդիա համարել, եթե ռեժիսորը բացած չլիներ դրա սարսափելի իմաստը: Այդ մենամարտում մարդիկ ազատված են որևէ տեսակի հոգևոր մղումներից ու սկզբունքներից:
Տեսարանը վերջնականապես պայթեցնում է նախընթաց բոլոր տարբերակների գաղտնիքները: Մարդկային բնավորությունն այնքան նողկալի է, որ, ինչքան էլ տարօրինակ թվա, մարդասպանությունը բոլորովին էլ ամենասոսկալի մեղքը չէ, որովհետև կարելի է լինել մարդասպան, բայց և մարդ մնալ, ինչպես այդ տեսնում ենք առաջին երեք տարբերակներում:
Իրականում, չորրորդ տարբերակի մեջ, նրանք ավելի շատ են ոճրագործ, քանի որ դադարել են մարդ լինելուց:
Կուրոսավան իր առակը սկսում է նրանից, որ բացում է աշխարհում բոլորի համար մի ճշմարտության գոյության անհնարինությունը: Իսկ այդ երևույթի պատճառը նա տեսավ մարդկային բնության հակադրության մեջ` բարոյական և բանական սկզբունքների հետ: Այնուհետև տարբերակներին ավելացրեց մի փոքրիկ նովել երեխայի մասին, որին իր մոտ էր տարել փայտահատը` կարծես ցույց տալու, որ աշխարհում, այնուամենայնիվ, տեղ կա բարի գործերի և արդարության համար: Բայց դատավճիռը այնքան է խիստ ու ապացուցելի, որ դժվար է գտնել որևէ արդարացուցիչ փաստարկում, առհասարակ, դեպի քավություն տանող մի ճանապարհ: Կուրոսավայի պատկերած աշխարհը դաժան է և անհրապույր, ու թվում է, թե եզրակացությունն անվիճելի է. Կուրոսավան վատատես է և մարդկային էության մեջ միայն չարն է տեսնում:
Բայց մենք նման չենք Ռասյոմոնի տաճարում տարբերակներ լսող վանականին, որն իսկույն ևեթ հուսահատության մեջ ընկած և ամեն ինչում պատրաստ էր չարիք տեսնելու նույնիսկ փայտահատի ազնիվ արարքի մեջ: Այդ վանականը աշխարհից նույնանիշ ֆորմուլաներ է պահանջում, որպեսզի անշեղորեն հետևի դրանց: Եվ եթե, իսկապես, պարզվի, որ աշխարհում արդարություն ու ճշմարտություն չկա, նա մի կուշտ կնվնվա, իսկ հետո ձայնը կկտրի ու կհարմարվի այդ աշխարհին: Եվ ոչ ոք չի հավատա, ոչ մի մարդու...
Այդ վանականը մեր հավասարը չէ, բայց ոչ միայն մեր. Իր` Կուրոսավայի:
Կուրոսավան տեսնում է, որ չարիքը մնում է աշխարհում: Բայց ինչու՞ զոհվեց «Չարերը մնում են կենդանի» ֆիլմի երիտասարդ հերոսը: Բավական էր նա խաբեր այն կնոջը, որին ոչ միայն չէր սիրում, այլև ուզում էր օգտագործել վրիժառության համար, ընդ որում` արդար վրիժառության, որպեսզի մնար կենդանի. թեև այդ դեպքում, իհարկե, կանցներ չարիքի բանակը: Դա կնշանակեր, որ տիրապետելով իր թշնամու մեթոդներին, նա փաստորեն կդառնար այդ չար աշխարհի մի մասնիկը:
Ահա այդ չհարմարվողականությունը նույնպես կա մարդկային էության մեջ: Իսկ դա հույս է ներշնչում:
Կուրոսավան այդ բարի հույսը տեսավ, ինչպես մենք նշեցինք, ուրիշ ֆիլմերում, ինչպիսիք են` «Չարերը կենդանի են մնում» և «Կարմրամորուսը», որը վերջերս ցուցադրվեց: Սակայն այդ հույսը նոր չէ: Նա սնվում է այն հյութերով, որոնք գալիս են դեռ «Ռասյոմոնից»:
Եվ իսկապես, «Ռասյոմոնում» ինչ-որ մի բան կա, որը կադրի մեջ ևս զգացվում է: Դա Կուրոսավայի անձնավորությունն է:
Նա անտարբեր չէ: Սիրում է: Այդ բնությունը, այդ հողը, այդ անտառը: Իրեն դաշնակից է վերցնում Ռավելի «Բոլերոյի» երաժշտության ռիթմերը և երկար, երկար իր համար ճանապարհ է բացում թավուտում: Ընթանալով սաղարթների և ճանկռտող ճյուղերի միջով, նա փնտրում է ճշմարտության հետքը:
Եվ երբեք չի լքում այդ ճանապարհը:
Նա սիրում է այդ ճանապարհը, այդ սաղարթները, որոնք փայլում են արևի տակ: Նա ուշադիր է դեպի իր հերոսները:
Ահա ավազակը: Հիշենք նրա հայտնվելը, տարբերակների սյուժեով. նա փռվել է ծառի ստվերում, ազատ` հոգսերից ու մտորումներից: Կիրքը նրա մեջ արթնանում է ոչ անմիջապես: Սկզբում` կին տեսնելուն պես, նրա աչքերում նախ կայծեր են փայլում, որոշ ժամանակ այդ «կայծերը» կռվում են ծուլության հետ, իսկ հետո դառնում են բնավորություն, ուժ, իրենց հետևից տանելով նրան, և ուրիշներին` դեպի անմարդկայնության անդունդը, որը նրանց համար «պատրաստել» էր Կուրոսավան: Այդ «կայծերը» Կուրոսավան չի հերքում տարբերակների մեջ:
Եվ այդ ուշադրությունը մատնում է Կուրոսավայի թաքնված սերն ու ցավը մարդկանց հանդեպ:
Արվեստը քաղցր հաբ չէ: Այլապես ստիպված կլինեինք չընդունել ոչ միայն Կուրոսավայի «Ռասյոմոնը», այլև Դոստոևսկուն (ռուսական մեծ գրողը ճապոնական կինոռեժիսորի կողմից պաշտոնապես հայտարարված է իր ուսուցիչներից մեկը: Ի դեպ ասած, Կուրոսավային է պատկանում «Ապուշ» վեպի էկրանիզացիան, որը փոխադրված է ճապոնական հողի վրա): Եվ ոչ միայն Դոստոևսկուն... Գոգոլին, Շեքսպիրին, Էվրիպիդեսին... հավանական է, բոլոր իսկական արվեստագետներին:
Մեր տագնապալի և որոշ չափով նյարդային դարաշրջանում մարդիկ առանձին եռանդով են արվեստի մեջ մոռացության ու զվարճանքի հնարավորություններ փնտրում:
Պահանջով պայմանավորվեց և արտադրությունը` երևան եկան «Երազների ֆաբրիկաներ»: Սակայն այդ «ֆաբրիկաները» կառուցող մարդիկ, այնուամենայնիվ, ի վիճակի չեն փոխել արվեստի ներքին միսիան, մարդկային աշխարհի մասին ճշմարտություններ հայտնագործելու միսիան:
Կուրոսավան նման չէ Սինդոյին: Կուրոսավան «փորփրել», հասել է մինչև մարդու չար էությանը, Սինդոն` մինչև մարդու օտարացման գաղափարը այս աշխարհում: Դրանք տարբեր, իրար չնմանվող տեսակետներ են:
Սակայն մի բանում այդ ֆիլմերը նման են. արվեստագետները` նույնպես: Նրանք ակտիվորեն աշխարհը չեն ընդունում այնպես, ինչպես որ կա: Ճապոնական ֆիլմերը մի ժամանակ սնվում էին «ճապոնական ապրելակերպի», այսպես կոչված` «ճապոնական ոգու գերազանցության» մասին գաղափարներով: Այժմ Ճապոնիայի առաջադեմ արվեստագետները տագնապ են ազդարարում, նրանք պահանջում են աշխարհի դրության, սկզբունքների օբյեկտիվ վերլուծություն, այն սկզբունքների, որոնք մարդկության բախտն են տնօրինում:
Կուրոսավան սովորեցնում է ճշմարտությունից չվախենալ: Այդ ճշմարտությունը այնքան է սարսափելի, որ դրանով հնարավոր չէ ավարտել պատմությունը, ասել մինչև վերջ: Իսկ չի կարելի մինչև վերջ ասել, որովհետև ամեն օր աշխարհում երեխա է ծնվում: Եվ այդ երեխան լալիս է` լքված հարազատներից: Բայց նրան կգրկեն կամ ձեռքի վրա կվերցնեն, այդ ժամանակ նա կդադարի լացելուց և սրտում ոխ չի պահի: Նրա մեջ բարին կհաղթի: Միայն բարին: Կուրոսավան հավատում է դրան:
Եվ մենք երբեք նրան չենք կարող հանդիմանել անհետևողականության համար, ինչպես և այն ճշմարտության համար, որը այդքան դաժամ է և անողորմ:

воскресенье, 13 марта 2011 г.

ԻՁԻՄԻ ՍԻԿԻԲՈՒ (մոտ 976-1030) / Թանկա





Թարգմ. Այդին Մորիկյանի

Այնքան հաճախ եմ ես համեմատել
Հանդերձիդ բույրը
Ծաղկած սալորենու ճյուղի հոտի հետ,
Որ կարող եմ հիմա ճիշտ կանխատեսել
Նրա ծաղկումը:

пятница, 11 марта 2011 г.

ՍԱԳԱՄԻ / Թանկա


Թարգմ. Այդին Մորիկյանի

Կյանքս հենց հիմա
Կարող եմ ինչ-որ մեկի հետ փոխել:
Միայն թե դարձյալ
Անհույս ու տրտում չսպասեմ դարձիդ,
Ոնց անցյալ գիշեր...

ՀԵՂԻՆԵ ՄԵԼԻՔ ՀԱՅԿԱԶՅԱՆ / Նագասակիի ծոցը




Ստորև ներկայացվում է 1905 թվականին Թիֆլիսում տպագրված Հեղինե Մելիք-Հայկազյանի «Մի պտոյտ Ճապոնում (Իմ յուշերից եւ տպաւորութիւններից)» գրքի «Նագասակիի ծոցը» բաժինը (էջ 5-19): Տեքստը վերածված է ժամանակակից ուղղագրության:



Հունիսի առավոտը նոր էր ծագում, երբ մեր առջևը ծովի մեջ նկարվեցին ճապոնական լեռների անորոշ գծերը:
Առավոտը թարմություն ու զով էր շնչում:
Եվ կուրծքը ազատ ու թեթև էր շունչ քաշում:
Անընդհատ շարքով ձգվում էին սարերը, մեր ամեն շարժումին նկատելի կերպով աճելով, մինչև որ երկու կողմից մեզ բոլորովին մեջ առան:
Մտանք նագասակիի ծոցը, Ճապոնիայի նախադուռը:
Սքանչելի է այդ ծոցը:
Նա սուր գալարուն օձի պես խոչը խրվում է ցամաքի մեջ և ձեզ միանգամից փոխադրում է մի այլ, ուրույն աշխարհ, ուր ամեն-ինչ զարմանք է պատճառում ձեր աչքերին իր մինիատյուր չափերով:
Բաց ծովը թողնելուց հետո շոգենավը մտնումէ նեղ ու երկար նեղուցը և առաջ է սողում բլրոտ ու անտառապատ մանրիկ կղզյակների ամբողջ մի լաբիրինթոսի միջով:
Կանաչ պուրակների անդրադարձումները իրար կցվում են ջրի մեջ, ծածկում են ծովի ամբողջ մակերեսի` ջրի մեջ մի նոր ցոլածու անտառ կազմելով:
Շոգենավը առաջ է գնում այդ իրար հյուսող կանաչի խիտ ցանցի միջով, համառ ու անխնա պատռտելով նրան:
Կղզյակները առաջ են վազում աջից, ձախից, դեմ են տալիս իրանց կուրծքը նրա ճամփին, կարծես ուզում են առաջը կտրեն, կանգնեցնեն շոգենավի արագ ընթացքը: Բայց հանկարծ նորից բացվում է բարակ նեղուցը- և նորից առջևդ զմրուխտ կղզիներ:
Վերջ չկա քմահաճ գալարներին: Շոգենավի պտուտակի ամեն դարձին տեսարանը փոխվում է: Դեմ եկող ամեն մի հրվանդան բերում է իր հետ և մի նոր անակնկալ:
Երբեմն նավակների մի ամբողջ շարք է, որ խմբվել է մանրիկ խորշում ձկնորսի խրճիթի տակ, երբեմն մի գերզմանոց, որ սարն ի վեր է մագլցում, կամ ճգնավորի լռիկ խուցը, որ գաղտուկ ցած է նայում անտառակի թաքուն անլյունից:
Թեև օրը շատ վաղ էր դեռ, բայց մեր շոգենավի ամբողջ բնակչությունը դուրս էր թափվել տախտակամածը, որ զմայլվի առատորեն մեր դեմ բացվող տեսարանով ու այդ սար ու ծովի իրար գրկող գույներով, որոնք ավելի էին գեղեցկացել «ծագող արևի» ճառագայթների տակ:
Մի առանձին պարզություն, փափկություն ու իդիլիկ անդորրություն է բուրում այդ ոչ բարձր կենսուրախ սարերից, այդ օրորուն մեղմ ծովից և երկնքի ջինջ կապույտից:
Ոչ մի խիստ բեկվող գիծ չի խանգարում նկարի փափուկ ներդաշնակությունը, չի գրգռում դիտողի երևակայությունն ու ջիղերը:
Ամեն ինչ կարծես ձգտում էր ճամփորդին էլ ներշնչելու մի խաղաղ ու զվարթ տրամադրություն` այդ ժպտուն, կանաչ աշխարհը մտնելիս:
Կյանքը հետզհետե զարթնում էր ծոցում: Ջոնկերը ծալավոր առագաստները բացած սլանում էին մեր մոտից ու շտապում բաց ծովը ձկան որսի:
Ճապոնական երկճեղ վերջով նավակները ճոճվելով լող էին տալիս ամեն ուղղությամբ: Ծովի կապույտի վրա որոշակի գծագրվում էրղեկավարի բնորոշ կերպարանքը, որը կանգնած կառավարում էր միակ թին, որը միևնույն ժամանակ և ղեկի պաշտոն էր կատարում:
Նրա ընկերները մեկը մյուսի ետևից դուրս էին սողում փոքրիկ խցիկից, որ անխուսափելի է ճապոնական ամեն մի նավակի վրա, և սիրալիր ժպտով նայում էին մեր ետևից:
Մի ոլոր էլ, և ահա երևացին ռեյդում կանգնած մեծ նավերի կամերն ու ծխնելույցները. Սա` Նագասակիին մոտ լինելու նշանն էր:
Նեղուցը հանկարծ բացվում է:
Քաղաքը ինքը մեր դեմ է լողում և շուտով պատում է մեզ օղակի պես:
Ամերիկյան կրեյսերը, որի մոտով մենք անցնում ենք, նվագում է ի պատիվ մեզ ռուսական օրհներգը, որին շուտով հաջորդում է ամերիկյան ազգային երգը, հնչուն ու սահուն կերպով փռվելով ծովի վրա: Բայց ընդհանրապես շատ քիչ շարժում կա ծոցում ամառվա շնորհիվ:
Ռեյդում կանգնած են մի քանի կետորս նավեր, երկու-երեք ճապոնական սովորական շոգենավ, այլ և լայն ծոցի խորքում միայնակ կանգնած է ֆրանսիական մի գեղեցիկ զրահակիր:
Բոլորովին այլ պատկեր է ձմեռը, երբ այդ ծոցի մեջ աշխարհի ամեն կողմից հավաքվում են ռազմական տորմիղները: Այն ժամանակ օդի մեջ ծածանվում են հազարավոր գույնզգույն դրոշակներ. ծովը կենդանանում է փորձեր անող մակույկներով. Սուր ճչում են շոգեմակույկների սուլիչները, որոնք զինվորական մի նավից մյուսն են փոխադրում. Նրանց ետևից թնդում է հրազենների զարկը, որը մի ճշմարիտ թնդանոթաձգություն է դառնում, երբ ծոց է մտնում մի նոր կրեյսեր:
Իսկ այժմ ամեն ինչ հանգիստ է ու խաղաղ:
Լսվում է միայն ջրերի ճողփյունը մոտից սլացող ջոնկի տակ, և կրկին լուռ է:

***
Խարիսխ ձգեցինք:
Ճապոնական նավակների, «ֆունեների» մի ամբողջ արշավ շրջապատում է մեզ ու տիրում է մեր նավին:
Ամեն կողմից առջևդ բուսնում են փոքրիկ շարժուն մարդիկ իրենց երկար շորերով ու խոր ծունկի տալով` բարևում են քեզ իրանց բարի ժպիտովը:
Ոմանք գալիս են հանձնարարական քարտերով, որոնց վրա գրված է ռուսերեն, թե պ. Տակասիմա կամ Մերուտակի լավ լվացք է անում, արագ ու վարպետորեն կարում է հագուստ, կամ կարող է հիանալի առաջնորդ դառնալ ու ցուց տալ քաղաքի բոլոր նշանավոր տեղերը:
Քարտի տակը փայլում է հանձնարարողի ստորագրությունը, սովորաբար մի ծովային սպայի:
Սակայն խուժողների մեծ մասը ապրանք է բերում: Նրանք տիրում են տախտակամածին, բաց են անում իրենց անհամար կապոցները, արկղները, և ճամփորդի զարմացած հայացքի դիմաց դուրս են գալիս մեկը մյուսի ետևից սիրուն օրիժինալ փոքրիկ իրեր:
Տախտակամածը ամբողջովին մի եռուն խանութի է փոխարկվում: Ամեն կողմ կանոնավոր կերպով շարված են հատակին սափորներ, ալբոմներ, արկղիկներ, և նրանց մոտ ճապոնացին, որ ծունկի նստած հանգիստ սպասում է հաճախորդին:
Ինձ ամենից շատ զարմանք է պատճառում այդ իրերի չափազանց էժանությունը, որ բնավ չէր համապատասխանում աշխատանքի մեծությանը: Ու բոլորովին անհասկանալի էր թվում, թե ինչպե՞ս նրանք կարողանում են դիմանալ, երբ այդքան ցած են գնահատում իրենց աշխատանքը:
-Ասացեք խնդրեմ,- դարձա ես վերջապես իմ ծանոթ մի նավսպայի, որ մտազբաղ կանգնած էր այդ ընդհանուր շարժման մեջ.-ի՞նչն է ստիպում ճապոնացուն, որ այդպես քիչ գնահատի իր աշխատանքը: Ի՞նչ է մնում նրան այս առուտուրից:
-Դուք մոռանում եք, ազնիվ օրիորդ,- առարկեց ինձ նավսպան մի մեղմ ժպիտով.- մոռանում եք, որ ճապոնացու կյանքը շատ է պարզ. ի՞նչին է հարկավոր շատ ստանալը, երբ իր պետքերն էլ ամենևին բարդ չեն:
-Իսկն ասած, այդ իրերը ավելի չարժեն,- միջամտեց արհամարհոտ շեշտով մի նիհար ու մաղձոտ պարոն, որ կանգնած էր քիչ հեռուն.- դրանք այժմ գրավում են ձեզ իրանց գեղեցիկ հույներովն ու էժանությամբը. Միայն գիտե՞ք, ի~նչպիսի շուտ են կոտրվում: Արդեն նրանց ոչ մի բանը դիմացկուն չէ: Ապա, որ ասում եմ, այս ժողովուրդը չափազանց անբարեխիղճ է:
-Ինչպե՞ս կարող եք այդպես թեթև կերպով պախարակել մի ամբողջ ժողովուրդ,- տաքացավ նավասպան.- կարո՞ղ եք ուրանալ, թե այս իրերի վրա մեծ աշխատանք է դրված, այն էլ ի~նչ նստուկ, մանր ու համառ աշխատանք: Ոչ, պարոն, ճապոնացու անբարեխղճության մասին խոսելն անգամ մեղք է: Դուք մեղադրում եք, որ նրանց ծինածը հավիտենական չէ: Բայց իզուր: Մենք, իբրև եվրոպացիք, ամենից առաջ տևական ու դիմացկուն լինելու ետևից ենք ընկնում, դիզում ենք այնքան անպետք ու ավելորդ առարկաներ, որոնք մեզանից շատ ավելի են ապրելու: Մենք ընդհանրապես խիստ ենք կապված կյանքին ու կյանքի մանր բաներին. Այդ պատճառով էլ մահը մեզ համար կարծես միշտ հանկարծակի է գալիս, իբրև մի անակնկալ, երկնքից ընկած բան: Այլ է ճապոնացու հայացքը: Նա հենց մանկությունից նայում է իր կյանքին, ինչպես մի արագ անցնող ու ժամանակավոր բանի, ու դրա համար մեզպես երբեք մեծ կարևորություն չի տալիս այս աշխարհի բաներին: Ինչու՞ այդչափ հոգ տանենք իրերի տևականության մասին, մտածում են նրանք, երբ մենք ինքներս տևական չենք:
-Գիտեք, օրիորդ,,- խոսքը շարունակեց նա դառնալով ինձ.- այս տեսակետից խիստ բնորոշ է ճապոնական այբուբենը:
-Ինչպե՞ս.
-Լսած չե՞ք. Դա մի ոտանավոր է . այ, մոտավորապես կարելի է թարգմանել. «Գույնն ու բույրը կորչում են. Մեր կյանքում ի~նչն է մշտական: Այսօրն էլ սուզվեց ոչնչության անդունդը. Դա երազի մի անկայուն նմանություն էր և իր ետևից ոչ մի հետք չթողեց»: Այս խոսքերը երեխաները կրկնում են շարունակ դպրոցում, և այս խոսքերի դրոշմը մնում է նրանց սրտում ամբողջ կյանքի մեջ: Այդ կնքիքը դրված է նրանց բովանդակ կենցաղի վրա, նրանց պարզ ու ազատ նիստ ու կացի, նրանց բնակարանների վրա, որոնք այն աստիճան թեթև և օդային են, որ ամեն մի անգլիացի նավաստի ուսովը կարող է տեղից հանել. Նույն կնիքն է նրանց ամուսնական կապերի վրա, որ այնպես հեշտ խզելի է:
-Զարմանալի է,- ընդհատեցի ես,- որ այս տեսակ հայացքը նրանց մռայլ չի դարձնում:
-Ինչու՞. Ընդհակառակը, դա շատ բնական է: Ապագայի խախուտ լինելը մարդ որքան խորն է գիտակցում, այնքան ավելի սիրով է փարում ներկային:

***
Մինչդեռ վերնայուտում (տախտակամածի ետևի մասում) առևտուր էր տիրել, սպարդեկի (միջի մասի) վրա եռում էր աշխատանքը: Այստեղ ածուխ են բեռնում, մյուս կողմից ջուր են քաշում շոգենավ:
Ածուխի նավը կանգնած է մեր շոգենավին կից, ու մի երկու տասնյակ ճապոնացի հարդե գլխարկները գլխներին կանգնած են խիտ շարքով նեղ տախտակի վրա` ածխանավի գոգից սկսած մինչև շոգենավի տախտակամածը: Նրանք անց են կացնում ձեռքե ձեռք ածուխի զամբյուղները, որոնք կարծես սլանում են օդի մեջ, և գործը առաջ է սլանում մի զարմանալի աշխույժով:
Ջուրը քաշում են մի փոքր նավակից, ուր բանում էին մարդ ու կին, ամեն մեկը իր ջրմուղի գլխին: Կինը մարդուց պակաս չէր աշխատում, մերթ ընդ մերթ նայում էր դեպի մեզ մի լայն ժպիտով, որի միջից, ավա~զ, երևում էին մուրի նման սև ատամները, իբրև ամուսնական հավատարմության գերագույն նշան: Դա մի սովորույթ է Ճապոնիայում, որ կինը ցույց տալու համար, որ բացի իր մարդուց ոչ ոքի դուր գալու ցանկություն չունի, սևացնում է իր ատամները:
Հասավ ժամանակը ափը ելնելու:
Իմ ուղեկիցներին ճանկել էր արդեն մի ճապոնացի, որ խոստանում էր մեզ առաջնորդել ռուսական խոհանոց ունեցող մի հյուրանոց:
Սանդուղքի տակ նավակների մի այնպիսի խիտ բազմություն էր հավաքվել , որ ստիպված էինք անցնելու մի ամբողջ շարքի վրայից հասնելու համար վերջապես ետևի ազատ նավակներից մեկը:
Նավավարը թռավ նավի վերջը, ձեռք առավ թիակը, որ միաժամանակ ղեկի դեր էր կատարում, ու մեր նավակը թափ-թափ տալով դեպի ափը շարժվեց:
Սրախոսները Վլադիվոստոկում ֆունեին «юлижли» են ասում, որովհետև գնալիս այնպես է ճոճվում, որ որոշ աստիճանի հմտություն պիտի ունենաս առանց մի բանից բռնելու ոտքի վրա մնալու համար:
Եվ ահա ավելի ու ավելի մոտենում է մեզ տափարակ ափը իր փայտակերտ շենքերով:
Մաքուր քարափը ձգվում է եզերքին` խուզված ծառերով ստվերավորված:
Այստեղ են ընդհանրապես եվրոպական առևտրական հաստատությունները, բանկերն ու զանազան այդ կարգի շենքերը: Իսկ ավելի վեր, սարի լանջին, ցրված են եվրոպական վիլլաներն ու դեսպանատները իրենց զանազանագույն ծածանվող դրոշակներով:
Շենքերը թեև եվրոպական են, բայց նրանց վրա մի ինչ-որ ճապոնական դրոշմ կա: Նրանք բոլորը աչքի են ընկնում իրենց շինվածքի մի առանձին թեթևությամբ, որի շարժառիթը Ճապոնիայում հաճախ կրկնվող երկրաշարժերն են:
Մենք կանգ առանք վերջապես քարե նավամատույցի առաջ: մեր ափի վրա երևալը ամեն կողմից դեպի մեզ քաշեց լծվորների (ջինրիկիշաների) մի ահագին բազմություն, որոնք ճարտարախոս ժպիտով մատնանիշ էին անում իրանց մանրիկ կառքերի վրա:
Անշուշտ լսել եք, որ Ճապոնիայում, ձիերի սակավության պատճառով, ամբողջ մի դասակրգ կա, որ նրանց պաշտոնն է կատարում:
Կառքերը խիստ փոքր են, միայն մի մարդու նստելու համար. Ջենրիկշան բռնում է նրա երկայն թևերից և արագ վազ է տալիս, ոտքերը թափահարելով իսկական ձիու պես:
Բոլորովին հարթ ու հարմար խճուղին ձգվում է ժապավենի պես, որի վրայով երկանիվ թեթև կառքը գլորվում է շատ հեշտ ու առանց ջանքի: Այդ պատճառով ջինրիկիշայի աշխատանքը նրա ուժերից վեր չէ, անասնական մի բան չի համարվում. Չի ճնշում, չի նվաստացնում նրա մարդկային արժանապատվությունը: Նա միշտ ուրախ ու բավական է և մի առանձին հոգածությամբ է վարվում իր հեծնորդի հետ:
Նրա առածն էլ մեծ բան չէ. մեկ մեքսիկական դոլարով (ռուբլի) կարելի է նրան ամբողջ օրով վարձել: Եվ նա բացարձակ հոժարությամբ կատարում է ձեր բոլոր պատվերները, քաշում է, կանգնում կամ անփույթ նստած իր կառքի առջևի մասում` սպասում է ձեզ, մինչև որ դուք ձեր գոշը վերջացնենք:
Եվրոպացին իր երկրի հասկացողությամբ չի կարող մի ռուբլին բավական համարել այդ աշխատանքի համար, և տալիս է ընդհանրապես ավելի: Դրա համար էլ օտար եկվորների տեսքը մագնիսի ազդեցություն է անում, իսկույն թափվում են գլխիդ և համառ հետևում են քեզ, մինչև որ ձանձրանաս ու զիջես նրանց խնդրանքին:
Բայց այս անգամ նրանց համառությունը հաջողություն չունեցավ:
Մենք մեր ճապոնացու առաջնորդությամբ վճռաբար անցանք նրանց միջով, քարափից մտանք մի կողմնակի փողոց ու կանգ առանք մի փոքր երկհարկանի տնակի առջև, որի ետևը սեպ քարաժայռի գլխին գեղեցիկ եվրոպական վիլլաներն էին բազմած:
Այս տան տերը մի ռուս էր, որ սենյակներ էր տալիս վարձու գլխավորաբար Վլադիվոստոկից եկողներին:
Վերցրինք երկու սենյակ, մարդագլուխ երկու դոլար, ուտել-խմելով:
Հազիվ էինք տեղավորվել, որ մեզ ճաշի կանչեցին: Սեղանին նախագահում էր տեսքով ու բարձրահասակ տանտիկինը, ծագումով սիբիրուհի: Նա արդեն վաղուց էր ապրում Ճապոնիայում և ծառաների հետ բոլորովին ազատ խոսում էր ճապոներեն:
Սեղանակիցները բացառապես ռուսներ էին, որոնք ոչ մի կերպ չէին կարողացել ընտելանալ անգլիական կերակուրներին, քանի որ շոգենավներում ամեն տեղ ճաշը անգլիական է, և հիմա բոլոր սրտով ուրախ էին, որ վերստին սեղանի վրա տեսնելու են ռուսական կաշան ու շչին:
Խոսակցությունը բնականաբար դառնում էր գլխավորապես Ճապոնիայի շուրջը:
Տանտիկինը բացատրում էր իր տեսությունները ճապոնացիների մասին, ասում էր, թե նրանք խիստ փափկանկատ են և ծիծաղելի դառնալու չափ քաշվող են փողային հարցերում:
-Գալիս է օրինակ մի արհեստավոր կամ բանվոր վարձը ստանալու. Փոխանակ ուղղակի իր գալու նպատակը հայտնելու, նա քաշքշվում է, հազում: -Ի՞նչ ես ուզում, հարցնում ես զարմացած: Պատասխան` ոչ մի բառ: Նա միայն ոտից ոտ է անցնում, ու լսվում է նրա թեթև չոր հազը, մինչև որ նրա դեմքին դրոշմված շփոթությունից, վերջապես գլխի ես ընկնում, թե բանն ինչումն է:
Երբ սեղանից ելանք, դուրսն արդեն կիսով չափ մութ էր: Փափուկ ջերմ գիշերը իջնում էր Նագսակիի վրա և շուտով բոլորովին պարուրեց ամբողջ քաղաքը:
Բայց մինչև ուշ գիշեր կյանքը չէր դադարում փողոցներում: Շարունակ փայլկտում ու արագ անց են կենում վազող ջիների թղթե լապտերները. Հեռվից լսվում են օտարազգի հարբած նավաստիների խռպոտ ձայները և փողոցային մանրավաճառի ականջ ծակող ճռռանի ձայնը:
Մեր հանդիպակաց տան բաց պատուհաններից դեպի մեզ էին գալիս մի երգի հստակ ուժեղ հնչյունները, որոնց ընկերակցում էր ֆիս-հարմոնիայի ներդաշնակ նվագը:
-Երգողն ո՞վ է.- հարցրի տանտիկնոջից:
-Գիտեք,- ասաց նա,- այդ տան մեջ հավաքվում են քաղաքում մնացած անգլիացի նավաստիները, և անգլուհիք գալիս են երգելու հարբեցողությունից նրանց քիչ հեռու պահելու համար:
Մեր փողոցի դուռը ամբողջ գիշեր բաց էր. Բաց էին նաև բոլոր պատուհանները, և ես իմ անկողինը մոծակներից պաշտպանող ցանցի տակից երկար ժամանակ լսում էի փողոցից անցնող ճապոնացիների փայտե կոշիկների թխթխկոցը:
Ուրիշի սեփականությունը սուրբ է համարվում ճապոնացու աչքում, և կարող ես հանգիստ քնել պատուհաններդ բաց: